Το Ιερό του Ποσειδώνα στα Ακοβίτικα Μεσσηνίας

Το θέρος του 1968 μηχανικοί εκσκαφείς της Εταιρείας Ε.Τ.Κ.Α., κατά την διάνοιξιν ευρείας αντιπλημμυρικής τάφρου, ακολουθούσης την παλαιάν κοίτην του ποταμού Άρεως, προσέκρουσαν επί αρχαίου οικοδομήματος. 
Το γεγονός έδωσεν αφορμήν εις την διενέργειαν εκτεταμένης ανασκαφικής ερεύνης, η οποία διήρκεσεν από 22 Ιουλίου μέχρις 27 Αυγούστου έ.έ. Επεξετάθη εις δύο τομείς (I και II), απέχοντας μεταξύ των περί τα 200μ. Περιοριζόμεθα ενταύθα εις τα αποτελέσματα της ανασκαφής του τομέως I.

Η θέσις, περί τα 650μ. προς Β. της ακτής και περί τα 500 προς Ν. του συνοικισμού Ακοβίτικα (3-4 χλμ. προς Δ. της Καλαμάτας), ήτο γνωστή ως ενδιαφέρουσα αρχαιολογικώς εκ δοκιμαστικών τάφρων, τας όποιας είχεν ανασκάψει το έτος 1958 ο Έφορος της Περιφέρειας Ν. Γιαλούρης.
Κατά την ανασκαφήν απεκαλύφθη η Β. κυρίως πλευρά (συνολ. μήκ. 33 και πλ. 8 μ. περίπου) ορθογωνίου οικοδομήματος (σχέδ.1), το όποιον έφερεν εις το μέσον αίθριον, περιβαλλόμενον ύπό στοών. Εκ της κιονοστοιχίας των στοών σώζονται μέρος της ΒΔ. γωνίας του πώρινου, επιμελούς κατασκευής, στυλοβάτου (είκ.3) και δύο μόνον λίαν εφθαρμένοι σπόνδυλοι δωρικών κιόνων. Παρά την ΒΔ. γωνίαν του αίθριου ευρίσκεται φρέαρ (είκ.3), επιμελώς διά πωρολίθων εκτισμένον. Εντός της δωρικής στοάς απεκαλύφθη σειρά ορθογωνίων κτιστών η μονολίθων βάθρων αγνώστου προορισμού. Η στοά περιβάλλεται υπό συνεχούς επιμήκους θαλάμου εντός αυτού κανονική σειρά πωρίνων ορθογωνίων βάσεων, πλησιέστερον προς τον Β. εξωτερικόν τοίχον του κτηρίου ευρισκομένη, εχρησιμοποιείτο πιθανώς διά την στήριξιν ξύλινης κιονοστοιχίας (είκ.1 και 2). 

Το οικοδόμημα έφερε κεράμωσιν λακωνικού τύπου. Αι ηγεμόνες ακροκέραμοι κατέληγον εις μελαμβαφές ημικυκλικόν μέτωπον. Εγχάρακτα γράμματα D και DA επί των κεράμων δύνανται να αναγνωσθούν :
ΔΑ[ΜΟΣΙΟΣ]
Συμφώνως προς την κεραμεικήν, η θέσις κατωκήθη το πρώτον κατά την Πρωτογεωμετρικήν περίοδον, η δε ζωή συνεχίσθη μέχρι των κλασσικών χρόνων. Η παρούσα, πάντως, μορφή του ανασκαφέντος οικοδομήματος ανάγεται εις τον -6ον αιώνα, εκτός ωρισμένων μεταγενεστέρων προσθηκών και επεκτάσεων. Βεβαιωθέν στρώμα καταστροφής, του τέλους ίσως του -7ου αι., δεικνύει ότι μία πρώιμος οικοδομική φάσις του κτηρίου πρέπει να τοποθετηθή χρονολογικούς εις τον -7ον αι. 
Η ξύλινη εσωτερική κιονοστοιχία του επιμήκους θαλάμου απετέλει, κατά την γνώμην του υπογραφομένου, αρχικώς μίαν ανοικτήν προς Β. στοάν, αντιπροσωπεύουσαν ούτω την πρώτην οικοδομικήν φάσιν. Ο προορισμός του οικοδομήματος δεν είναι εισέτι απολύτως σαφής.

Τα κινητά ευρήματα της ανασκαφής περιορίζονται εις διάφορα χαλκά και σιδηρά μικροαντικείμενα. Τα πλείστα εξ αυτών έχουν το σχήμα κώπης η πηδαλίου (είκ.6), αποτελούν δε, κατά την γνώμην του υπογραφομένου, ομοιώματα εξαρτημάτων πλοιαρίων και λέμβων, αφιερωθέντα υπό πτωχών αλιέων και γενικώς ναυτικών, εις την προστάτιδα θεότητα. Η εύρεσις χαλκού αγκίστρου ενισχύει την ερμηνείαν ταύτην.
Θραύσμα εκ του χείλους ευμεγέθους πίθου φέρει την έξης ελλιπή επιγραφήν, κεχαραγμένην διά γραμμάτων των μεσων του -6ου αιώνος (είκ.4): 
ΑΝ]ΕΘΕΚΕ ΘΙ[---

Κατέχομεν, ούτω, μίαν αδιαμφισβήτητον επιγραφικήν μαρτυρίαν περί υπάρξεως ιερού εις την ανασκαφείσαν θέσιν. Θραύσμα έκ πήλινου μελαμβαφούς κυπέλλου φέρει επί εξηρημένης ταινίας την έξης διά μελανών γραμμάτων επιγραφήν : 
Π]ΟΗΟΙΔΑ[ΝΙ
ήτοι: Ποhοιδάνι (= Ποσειδάνι, Ποσειδώνι), -5ου πιθανώς αιώνος. Είναι προφανές ότι ευρισκόμεθα ενώπιον του πλέον σημαντικού ευρήματος της ανασκαφής, το όποιον μας διαφωτίζει ως προς την ταυτότητα της λατρευομένης εν τω ιερώ των Ακοβίτικων θεότητος. Δεν υπάρχει, νομίζω, αμφιβολία ότι ήτο ο Ποσειδών.
Το ανασκαφέν περίστυλον οικοδόμημα δεν είναι βεβαίως ο ναός, ο όποιος, ως εικάζεται, θα ευρίσκεται ολίγα μέτρα βορειοανατολικώτερον. Έκ του αποθέτου του ναού πρέπει να προέρχωνται τα ανευρεθέντα υπό των αδελφών Πιέρρου και παραδοθέντα το 1958 χαλκά αναθηματικά αγαλμάτια (ιππόκαμπος, ταύροι και ίππος), τα όποια ερμηνεύονται νυν κάλλιστα, ως αναθήματα εις τον θεόν Ποσειδώνα1. Κατά την γνώμην του υπογραφομένου, το αριστουργηματικόν ειδώλιον κούρου της αυτής ομάδος θα πρέπει να ερμηνευθή ως παράστασις του Ποσειδώνος (πρβλ. Ν. Παπαχατζή, Ηλιακά (1965),115, 7).

Δεν αποκλείεται, τέλος, οι γνωστοί εξ επιγραφών αγώνες: Ποhοίδαια ή Ποσείδαια της πόλεως Θουρίας να ετελούντο εις το ιερόν των Ακοβίτικων.
Ετέρα σημαντική αποκάλυψις των ανασκαφών ήτο η εύρεσις πήλινων μητρών διά την κατασκευήν χαλκών αντικειμένων (ποδών τριπόδων(;) (είκ.5). Η ύπαρξις ενταύθα τοπικού εργαστηρίου χαλκών έχει ιδιαιτέραν σημασίαν διά την μελέτην της πελοποννησιακής χαλκοπλαστικής.
Ας μοι επιτραπή, τέλος, να υπενθυμίσω το «καλόν Ποσιδήϊον» της Σχερίας των Φαιάκων (Όδυσσ. ζ 266 κ.έ.), ανάλογον και σύγχρονον ίσως προς το Ποσείδιον των Ακοβίτικων :
ένθα δε νηών όπλα μελαινάων αλέγουσι, 
πείσματα και σπείρα, και αποξύνουσιν ερετμά.
ου γαρ Φαιήκεσσι μέλει βιάς ουδέ ψαρέτρη,
αλλ΄ ιστοί και ερετμά νεών και νήες είσαι, 
ήσιν αγαλλόμενοι πολιήν περόωσι θάλασσαν.

Π. Θέμελης: Ιερόν Ποσειδώνος εις Ακοβίτικα Καλαμάτας Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών, Έτος Β΄, τεύχος 3, 1969

1. Μεταξύ των ευρημάτων εντός του ναού υπήρχαν και σιδερένια ομοιώματα εξαρτημάτων λέμβων και πλοιαρίων, σε σχήμα κουπιού ή πηδαλίου πιθανότατα αφιερώματα ναυτικών, καθώς και μιά οπλιτική ασπίδα του -6ου αιώνα. Δύο ενεπίγραφα όστρακα αγγείων επιβεβαιώνουν τη χρήση του χώρου ως Ιερού του Ποσειδώνα κατά την Αρχαϊκή, -700/ -480 και Κλασική εποχή, -480/ -323. 
 Ωστόσο η αρχή της χρήσης του χώρου ως Ιερού του Ποσειδώνα ανάγεται σε πολύ παλαιότερους χρόνους. Σε μικρή απόσταση βορειοανατολικά του ορθογώνιου Ιερού, εντοπίστηκαν διάφορα χάλκινα αναθηματικά αγαλματίδια (ιππόκαμπος, ταύροι, ίππος), διάφορα κεραμεικά και δύο τρίποδες. Τα κινητά αυτά ευρήματα χρονολογούνται από τους πρώτους Γεωμετρικού χρόνους, -9ος αιώνας.
 Το πανάρχαιο αυτό ιερό πρέπει να είχε άμεση σχέση με το πρωτοελλαδικά μέγαρα που βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση. Γνωρίζουμε από τις πινακίδες Γραμμικής Β΄ ότι στους Μυκηναϊκούς χρόνους η λατρεία του Ποσειδώνα ήταν πάρα πολύ σημαντική και διαδεδομένη και ότι η λατρεία του Θεού συνεχίστηκε από τους Προϊστορικούς χρόνους και στους Ιστορικούς όπως καταφαίνεται και σε άλλα ιερά της Μεσσηνίας και Τριφυλίας (Μίλα, Σαμιακό Ποσείδιο)

Ακοβίτικα, Ιερό Ποσειδώνος: Ευρήματα

Ακοβίτικα, Ιερό Ποσειδώνος: Ένα από τα πιό γνωστά αρχαιολογικά ευρήματα της Μεσσηνίας: Αφιερωματικό ειδώλιο ιππόκαμπου, μυθικού όντος - συμβόλου του Ποσειδώνα, -6ος/ - 5ος αι.

Ακοβίτικα, Ιερό Ποσειδώνος: Αριστερά: Κεραμεικό θραύσμα του -7ου αιώνα με την επιγραφή Π]ΟΣΟΙΔΑ[ΝΙ. Δεξιά: Χάλκινο αγαλμάτιο κούρου: Αρχαϊκή Περίοδος, -700/ -480.

Διάφορα ευρήματα του Ιερού, μουσείο Καλαμάτας

Ακοβίτικα, Ιερό Ποσειδώνος: Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου

Ακοβίτικα, Ιερό Ποσειδώνος: Αναπαράσταση του Ιερού από τους μαθητές των εκπαιδευτηρίων Μπουγάς