Κατά τη διαμόρφωση επαρχιακού δρόμου στην τοποθεσία Τρανή Συκιά, καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς και καλύφθηκε με επιχωματώσεις θάλαμος μυκηναϊκού λαξευτού τάφου, από τον οποίο παραδόθηκε πήλινος σφαιρικός αμφορέας (Π4125), ελλιπής κατά το στόμιο, με διακόσμηση από καστανέρυθρες εξίτηλες ταινίες και κρεμαστό φυτικό κόσμημα, παρατακτικώς επαναλαμβανόμενο στο σώμα του αγγείου. Λείπει η μία οριζόντια αψιδωτή λαβή. ο ώμος διακοσμείται επίσης και με δύο εκ διαμέτρου αντίθετα τοποθετημένες μαστοειδείς αποφύσεις. Από το σχήμα και τη διακόσμηση το αγγείο μπορεί να χρονολογηθεί στην ΥΕΙΙΙΓ (ίσως πρώιμη) περίοδο1. Σωζ. ύψ. 0,33, μέγ. διάμ. 0,34μ.
Η ανασκαφή του τάφου 1996
Στη θέση Τρανή Συκιά, που βρίσκεται σε απόσταση 1,5 χλμ. ανατολικά της κοινότητας του Αριστομένη, είχε ήδη εντοπιστεί στο παρελθόν η ύπαρξη θαλαμωτού μυκηναϊκού τάφου, ο οποίος όμως δεν είχε ανασκαφεί2.
Μετά τη μερική καταστροφή του από εκσκαφικό μηχάνημα που διάνοιγε αγροτικό δρόμο στο σημείο αυτό, ο τάφος επιχώσθηκε και δεν ήταν πλέον ορατός3.
Η ανασκαφή που έγινε φέτος αποκάλυψε το θαλαμωτο τάφο, λαξευμένο στο υπόλευκο, μαλακό φυσικό έδαφος, με κατεύθυνση Β.-Ν. Ο δρόμος, μήκ. 8,40 και πλ. 0,90- 1,05μ., έχει μεγάλη κλίση προς την είσοδο του τάφου. Ο θάλαμος είναι σχεδόν κυκλικός με διάμετρο 2,30μ. και σχετικά ανώμαλα τοιχώματα, ενώ στο στόμιό του, πλ. 1,15 και βάθ. 0,70μ., σώζεται μέρος της ξερολιθιάς, ύψ. 0,50μ. Όπως διαπιστώθηκε, το εκσκαφικό μηχάνημα είχε εισχωρήσει και κάτω από το δάπεδο του θαλάμου, προκαλώντας μεγάλη καταστροφή. Στο δυτικό τοίχωμα του θαλάμου εντοπίστηκε αβαθής λάκκος ανακομιδής, διαστ. 0,40x 0,55μ., με πολλά οστά και αρκετά όστρακα.
Στην ανατολική πλευρά του δρόμου ανοίγεται μεγάλη κόγχη με πλάτος ανοίγματος 2,25 και βάθος 0,95μ., την οποία σφράγιζε τοίχος από ξερολιθιά κατασκευασμένη από μετρίου μεγέθους πλακοειδείς λίθους, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας έχει καταστραφεί. Πλησίον της εισόδου της κόγχης περισυνελέγησαν αρκετά όστρακα και άλλα μικροευρήματα, όπως φακοειδής σφραγιδόλιθος από γυαλί (Δ4561), ανάγλυφα πλακίδια από υαλόμαζα (Δ4562), χρυσά ορθογώνια επικαλύμματα με ανάγλυφη παράσταση διπλού ναυτίλου (Δ4560) και αρκετοί ψήφοι από υαλόμαζα, διαφόρων τύπων. Μέσα από το θάλαμο συνελέγησαν πολλά όστρακα με γραπτή διακόσμηση από πηλό εξαιρετικής ποιότητας και όπτησης, μερικά μάλιστα από τα οποία ανήκαν στο σφαιρικό αμφορέα που είχε παραδοθεί από τον τάφο το 1988.
Μετά τη μερική καταστροφή του από εκσκαφικό μηχάνημα που διάνοιγε αγροτικό δρόμο στο σημείο αυτό, ο τάφος επιχώσθηκε και δεν ήταν πλέον ορατός3.
Η ανασκαφή που έγινε φέτος αποκάλυψε το θαλαμωτο τάφο, λαξευμένο στο υπόλευκο, μαλακό φυσικό έδαφος, με κατεύθυνση Β.-Ν. Ο δρόμος, μήκ. 8,40 και πλ. 0,90- 1,05μ., έχει μεγάλη κλίση προς την είσοδο του τάφου. Ο θάλαμος είναι σχεδόν κυκλικός με διάμετρο 2,30μ. και σχετικά ανώμαλα τοιχώματα, ενώ στο στόμιό του, πλ. 1,15 και βάθ. 0,70μ., σώζεται μέρος της ξερολιθιάς, ύψ. 0,50μ. Όπως διαπιστώθηκε, το εκσκαφικό μηχάνημα είχε εισχωρήσει και κάτω από το δάπεδο του θαλάμου, προκαλώντας μεγάλη καταστροφή. Στο δυτικό τοίχωμα του θαλάμου εντοπίστηκε αβαθής λάκκος ανακομιδής, διαστ. 0,40x 0,55μ., με πολλά οστά και αρκετά όστρακα.
Στην ανατολική πλευρά του δρόμου ανοίγεται μεγάλη κόγχη με πλάτος ανοίγματος 2,25 και βάθος 0,95μ., την οποία σφράγιζε τοίχος από ξερολιθιά κατασκευασμένη από μετρίου μεγέθους πλακοειδείς λίθους, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας έχει καταστραφεί. Πλησίον της εισόδου της κόγχης περισυνελέγησαν αρκετά όστρακα και άλλα μικροευρήματα, όπως φακοειδής σφραγιδόλιθος από γυαλί (Δ4561), ανάγλυφα πλακίδια από υαλόμαζα (Δ4562), χρυσά ορθογώνια επικαλύμματα με ανάγλυφη παράσταση διπλού ναυτίλου (Δ4560) και αρκετοί ψήφοι από υαλόμαζα, διαφόρων τύπων. Μέσα από το θάλαμο συνελέγησαν πολλά όστρακα με γραπτή διακόσμηση από πηλό εξαιρετικής ποιότητας και όπτησης, μερικά μάλιστα από τα οποία ανήκαν στο σφαιρικό αμφορέα που είχε παραδοθεί από τον τάφο το 1988.
Οι ταφικές πρακτικές του τάφου
Όσον αφορά στις ταφικές πρακτικές που λάμβαναν χώρα στους θαλαμωτούς τάφους του Αριστομένη, του Προαστίου και της Πύλας, φαίνεται ότι αυτές δε διέφεραν ουσιαστικά από αυτές στο νεκροταφείο των Ελληνικών. Αναλυτικότερα, αβαθής λάκκος ανακομιδής με λίγα σαθρά οστά και θραύσματα αγγείου λαξευμένος πλησίον στο δυτικό τοίχωμα του θαλαμωτού τάφου στον Αριστομένη υποδηλώνει τη διεξαγωγή ανακομιδών στο ανωτέρω μνημείο. Τα υπολείμματα ταφής που βρέθηκαν στην κόγχη του δρόμου του ίδιου τάφου μαζί με γραπτά όστρακα της ύστερης μυκηναϊκής περιόδου καθώς και φυλλάρια χρυσού, πλακίδια από χρυσό και υαλόμαζα και χάντρες περιδεραίου, υποδηλώνουν τη διεξαγωγή ταφών σε κόγχη του δρόμου, πρακτική που όπως έχει ήδη αναφερθεί, δε συνηθίζεται στο νεκροταφείο των Ελληνικών.4
Από τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς στον τάφο του Αριστομένη ξεχωρίζουν ακέραιος αμφορέας της προχωρημένης ΥΕ ΙΙΙΓ, ελλιπής αμφορίσκος της ΥΕ ΙΙΙΓ νεότερης, ελλιπής γραπτός κάλαθος, ενώ από τη διασωθείσα γραπτή κεραμική ξεχωρίζουν γραπτά όστρακα ραμφόστομης πρόχου της ΥΕ ΙΙΙΑ1, όστρακα γραπτού πιθαμφορέα, όστρακα γραπτής κύλικας της ΥΕ ΙΙΙΒ1 με κόσμημα στελεχωτής σπείρας στον ώμο καθώς και στέλεχος γραπτής κύλικας της ΥΕ ΙΙΙΓ.
Στο σύνολό της η κεραμική από τον ανωτέρω τάφο προέρχεται από τροχήλατα γραπτά και λίγα άβαφα αγγεία, τα οποία μοιάζουν ως προς το σχήμα, τη διακόσμηση και τον πηλό με αγγεία από το νεκροταφείο των Ελληνικών. Τα αγγεία και όστρακα του τάφου φέρουν στην εσωτερική τους πλευρά αβαθή κυκλική κοιλότητα, σφραγίδα. Παρόμοια σφραγίδα εντοπίσθηκε και σε όστρακα από τον τάφο 6 του νεκροταφείου των Ελληνικών, γεγονός που ενδεχομένως υποδηλώνει την προέλευσή τους από κοινό κεραμικό εργαστήριο.
Η εύφορη περιοχή του Αριστομένη καθώς και η παρακείμενη των Διοδίων, βρίσκεται ανατολικά του όρους Αιγάλεω και ίσως αποτελούσε κατά την πρώιμη μυκηναϊκή περίοδο ένα ημιαυτόνομο μυκηναϊκό κέντρο καθώς 600 μέτρα ΝΑ του τάφου των Διοδίων έχει εντοπισθεί, χωρίς όμως να έχει ανασκαφεί, ζεύγος θολωτών τάφων.5 Δεν γνωρίζομε ποια ακριβώς χρονική στιγμή η περιοχή ενσωματώθηκε στο βασίλειο του Νέστορος. Απαιτείται εκτεταμένη αρχαιολογική έρευνα προκειμένου να διαπιστώσομε τις σχέσεις της περιοχής με τον οικισμό των Νιχωρίων καθώς και με το μυκηναϊκό κέντρο στη ράχη των Ελληνικών. Ωστόσο, η παράλληλη χρήση των θαλαμωτών τάφων με τους μικρούς θολωτούς υποδηλώνει επαφές και σχέσεις με τον οικισμό των Νιχωρίων, ενώ η παρουσία του θαλαμωτού τάφου στον Αριστομένη υποδηλώνει επαφές και αλληλεπιδράσεις είτε με την περιοχή του Εγκλιανού είτε με την περιοχή της πεδιάδας του Παμίσου.6
Βιβλιογραφία:
-Γεωργία Χατζή- Σπηλιοπούλου: Α.Δ. 43 (1988) Bl. Σελ.: 144
-Ξένη Αραπογιάννη: Α.Δ. 51 (1996). Σελ.: 190
-Ευαγγελία Β. Μαλαπάνη:" Η Νεκρόπολη των Ελληνικών Ανθείας στο πλαίσιο της θεώρησης των Θαλαμωτών τάφων της Μεσσηνίας κατά την Υστεροελλαδική περίοδο".
Σημειώσεις:
1. Πρβλ. Ρ. Mountjoy, Mycenaean Decorated Pottery: A Guide to Identification, Göteborg 1986, σ. 136, 24, και για το σχήμα η ίδια, ό.π., σ. 207, εικ. 272, σχ. 58.
2. ΑΔ 43 (1988): Χρονικά, σ. 144, όπου δημοσιεύεται ο υπ’ αριθ. Π 4125 τρίωτος σφαιρικός αμφορέας που προέκυψε από τη διατάραξη του τάφου από το μηχανικό εκσκαφέα.
3. Σημαντική υπήρξε η βοήθεια της κοινότητας κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, καθώς και το ενδιαφέρον του πρόεδρου Η. Μέγγου, ο οποίος διέθεσε εργατικό προσωπικό που συνέβαλε ουσιαστικά στην ταχύτερη διεκπεραίωση του ανασκαφικού έργου.
4. Τειχισμένη κόγχη με κτερισμένη πρωτογενή ταφή της ΥΕ Ι-ΙΙ περιόδου είχε λαξευτεί στα πλαϊνά τοιχώματα δεξιά της εισόδου του θαλάμου του τάφου Κεφαλοβρύσου Β των Βολιμιδίων (Καράγιωργα 1972, 257-258).
5. Η παρουσία ζεύγους θολωτών τάφων είναι σύνηθες φαινόμενο στη Μεσσηνία καθώς απαντά στην Τραγάνα, στην Κουκουνάρα (Γουβαλάρη), στο Ρούτση, στο Ψάρι και αλλού.
6. Η μελέτη της κεραμικής από το θαλαμωτό τάφο του Αριστομένη παρουσιάζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτή από το νεκροταφείο των Ελληνικών Ανθείας.
Ευρήματα Τάφου Αριστομένη
Προχοΐδιο (FS115). Eλλιπές σε μεγάλο μέρος του σώματος και της μιας λαβής. Σώμα σφαιρικό με επικλινή ώμο. Κοντός, κοίλος λαιμός. Βάση δακτυλιόσχημη. Στόμιο ολόβαφο εσωτερικά. Ταινία κάτω από το χείλος καθώς και στη βάση του λαιμού. Στον ώμο ομόκεντρα τόξα. Τρεις ταινίες στο άνω μέρος του σώματος και μία πλατιά στο κάτω μέρος. Βάση άβαφη. Munsel πηλού 10R 8/3, βαφής 10R 5/1 στο πιο σκούρο, 6/8 στο πιο ανοικτό. Ύψος 0.089μ., μέγιστη διάμετρο 0.075μ., διάμετρος στομίου 0.033μ., διάμετρος βάσης 0.038μ. ΥΕ ΙΙΙΓ πρώιμη/μέση.
Αμφορίσκος (FS59), σωζόμενος κατά το ήμισυ. Ελλιπής ως προς το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, τη μια λαβή καθώς και το στόμιο. Σχήμα σφαιρικό με επικλινή ώμο. Βάση δακτυλιόσχημη. Σώμα και λαβή ολόβαφα. Εξηρημένη ταινία με κυματοειδή γραμμή (FM53) στο ύψος του ώμου. Βάση άβαφη. Munsel πηλού 10YR8/2, βαφής 5YR4/1. ΥΕ ΙΙΙΓ νεότερη.
Κάλαθος (FS291), σωζόμενος κατά το ήμισυ, συγκολλημένος σε ορισμένα σημεία του σώματος. Σώμα κωνικό με κοίλες πλευρές και επίπεδο επικλινές χείλος. Βάση επίπεδη. Επί του χείλους ζεύγος κυκλικής διατομής λαβών. Ολόβαφο εσωτερικά και εξωτερικά. Εξηρημένη ταινία στην εσωτερική πλευρά της βάσης. Εγκάρσιες γραμμές στο χείλος και τη λαβή. Σωζόμενο ύψος 0.079μ. Munsel πηλού 10R8/3, βαφής 10R5/1 στο σκούρο, 10R6/6 στο πιο ανοικτό.
-Έξι χρυσά πλακίδια του τύπου διπλού ναυτίλου. Τα δύο όστρεα ενωμένα με τις βάσεις τους δημιουργούν καρδιόσχημο, το οποίο μαζί με τα πλοκάμια που το πλαισιώνουν εγγράφεται σε ένα ορθογώνιο. Από την κορυφή του καρδιόσχημου ξεκινούν δεξιά και αριστερά έξι πλοκάμια τα οποία κυρτώνονται συμμετρικά και καταλήγουν σε έλικα με κυκλικό οφθαλμό. Μέγιστη διάμετρος πλακιδίων 0.015μ.
-Σφραγίδα από υαλόμαζα αποκεκρουμένη, αρκετά φθαρμένη με αποτέλεσμα να μη διακρίνεται η παράσταση (ΑΕ 4561). Μέγιστη διάμετρος 0.018μ.
α) Τύπος φύλλου κισσού με προσθέματα από υαλόμαζα. Στη βάση του φύλλου τρίγωνα αντικρυστά με καμπύλες πλευρές, μέγιστη διάμετρος 0.012μ. β) εννέα χάντρες από υαλόμαζα τύπου σταγόνας, μέγιστη διάμετρος 0.09μ. γ) πλακίδια από υαλόμαζα του τύπου διπλού ναυτίλου, μέγιστη διάμετρος 0.016μ. (Εικ. πάνω).
-Σφραγίδα από υαλόμαζα αποκεκρουμένη, αρκετά φθαρμένη με αποτέλεσμα να μη διακρίνεται η παράσταση (ΑΕ 4561). Μέγιστη διάμετρος 0.018μ.
