Η Προϊστορική Ακρόπολη της Μάλθης
Στο νότιο άκρο του όρους Ραμοβούνι και 1,5 χλμ δυτικά του χωριού Βασιλικό, συναντάμε την προϊστορική ακρόπολη της Μάλθης μήκους 138μ. και πλάτους 82μ. Η ακρόπολη βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της κοιλάδας Σουλιμά και είχε θέα στον κάμπο. Η ακρόπολη άκμασε κατά την Μεσοελλαδική και Μυκηναϊκή εποχή.
Ο αρχαιολογικός χώρος έγινε γνωστός χάρη στις συστηματικές ανασκαφές του Σουηδού αρχαιολόγου Natan Valmin (1927- 1934). Ο Valmin είχε υποστηρίξει ότι η Μάλθη ήταν το ομηρικό Δώριο (Ιλιάδα, Ραψωδία Β, 594), άποψη που είναι γενικώς αποδεκτή. Εκτός από τους δύο θολωτούς τάφους δυτικά του λόφου (εκ των οποίων ο ένας σώζετε σε καλή κατάσταση) ανασκάφηκαν από τον Valmin 46 τάφοι εντός της ακροπόλεως.
Οι ταφές στην Ακρόπολη
Οι τάφοι βρίσκονται εντός του προϊστορικού οικισμού της Μάλθης που βρίσκεται σε λόφο που εποπτεύει το μεγαλύτερο μέρος της έφορης κοιλάδας του Σουλιμά στην βόρεια Μεσσηνία.
Ο οχυρωματικός τοίχος της ακροπόλεως έχει πάχος 1,5 έως 3,5 μέτρα και διατηρήτε μέχρι ύψους 1μ., ενώ σ΄αυτόν υπάρχουν πέντε πύλες εισόδου. Η ακρόπλη περικλείει μια περιοχή περίπου 140μ.x 80μ. Ο τοίχος είναι πιθανώς ΜΕ κατασκευής και η κύρια κατοίκηση της ακροπόλεως φαίνεται να ξεκινάει στα μέση της ΜΕ περιόδου. Ο οικισμός αποτελείται από πλήθος διασυνδεδεμένων δωματίων κατασκευασμένα από ασβεστολιθικό πέτρωμα, που βρίσκονται σε όλο το μήκος και πλάτος της ακροπόλεως και κυρίως χτισμένα κοντά στον τοίχο. Η κατοίκηση στην ακρόπολη καλύπτει τις περιόδους ΜΕΙΙ-ΙΙΙ και συνεχίζει στην Μυκηναϊκή περίοδο, τουλάχιστον ως την ΥΕII.
Ανασκάφηκαν συνολικά 46 τάφοι, απλοί και λιθοπερίβλητοι λάκκοι, κιβωτιόσχημοι και δύο εγχυτρισμοί. Οι τάφοι είναι χωρισμένοι σε συστάδες και απαντώνται κυρίως εντός δωματίων και τοίχων και σπανιότερα σε ελεύθερες περιοχές του οικισμού.
Οι 36 τάφοι περιείχαν παιδικές ταφές που στην πλειοψηφία τους περιείχαν από μία παιδική ταφή αν και κάποιοι τάφοι φαίνεται να ξαναχρησιμοποιήθηκαν. Στους περισσότερους τάφους δεν βρέθηκαν κτερίσματα.
Από τους υπόλοιπους 7 περιείχαν ταφές ενήλικων ενώ 3 βρέθηκαν άδειοι. Ο τάφος XXXVII περιείχε δύο ενήλικες και ένα παιδί ενώ ο τάφος XXXVIII περιείχε τα οστά τουλάχιστον οκτώ ατόμων, πιθανώς ενηλίκων.
Αν και δεν υπήρξε συστηματική μελέτη ή καταγραφή των οστών, η εντύπωση είναι ότι η πλειοψηφία των παιδιών ήταν αρκετά μικρά σε ηλικία όπως φαίνεται και από τα σχέδια. Οι ταφές της Μάλθης δείχνουν καθαρά την πρακτική των κατοίκων να θάβουν "εντός των τειχών" τα παιδιά ενώ οι ενήλικοι θάβονταν εκτός της ακροπόλεως -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.
Οι τάφοι βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα (τέσσερα παραδείγματα) και νοτιοδυτικές γωνίες (οκτώ παραδείγματα) της ακρόπολης, κατά μήκος του βόρειου τοίχου (12 παραδείγματα, συν πέντε ακόμη στη βορειοανατολική γωνία), στο δυτικό κεντρικό τμήμα (12 παραδείγματα), και κοντά στο κέντρο (έξι παραδείγματα). Οι τάφοι είναι σπάνιοι στην ανατολική πλευρά. Γενικά βρίσκονται μέσα στα δωμάτια, συνήθως στο πάτωμα αλλά περιστασιακά και στους τοίχους. Δεν βρίσκονται σχεδόν ποτέ σε ανοιχτές περιοχές.
Οι εγχυτρισμοί
Ταφικά αγγεία: Το πρώτο ταφικό αγγείο (τάφος XXX) ανήκει στο τύπο του ακόσμητου, δίωτου, οικιακού πίθου. Για το δεύτερο αγγείο (τάφος XXI) δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες πέραν του ότι ήταν λεπτότεχνο και βρέθηκε σε λίαν αποσπασματική κατάσταση. Τα δύο αγγεία ήταν τοποθετημένα οριζόντια. Το στόμιο του πρώτου πίθου έφρασε πλακοειδής λίθος.
Ταφές: Οι δύο πίθοι περιείχαν μονές, παιδικές ταφές. Η ταφή του δεύτερου πίθου ήταν εντελώς διαταραγμένη και πιθανώς αποτελεί ανακομιδή παλαιότερης ταφής.
Κτερίσματα: Ο τάφος XXX ήταν ακτέριστος. Εντός του πίθου ΧΧΙ βρέθηκε τμήμα βαθέος κυάθου με προχοή η παρουσία του οποίου ωστόσο, θα μπορούσε να αποτελεί αποτέλεσμα της διατάραξης που προκάλεσε το άνοιγμα του λάκκου στον οποίο τοποθετήθηκε το ταφικό αγγείο.
Ο ταφικός κύκλος
Οι ταφές στον «ταφικό κύκλο» στο C3, το λεγόμενο «ιερό προγονολατρείας» κατά τον ανασκαφέα ('sanctuary of the grave cult' Valmin 1938: 126) βρίσκονται ακριβώς στα δεξιά του εισερχομένου από την Νότια πύλη, σε περίοπτη θέση στην ακρόπολη.
Το ιερό αυτό ("sanctuary of the grave cult" ή άλλως το "διπλό ιερό" C1+ C2) περιείχε παχιά στρώματα τέφρας και ξυλάνθρακα με μεγάλες και τελείως επίπεδες πέτρες που έχουν ερμηνευθεί ως πιθανοί βωμοί (Valmin 1938: 126-131). Η «περιοχή δραστηριότητας» πιθανόν να προστατευόταν από μια στέγη που στηρίζεται σε κολόνες σε κάθε πλευρά του διαχωριστικού τοίχου. Ο πέτρινος τοίχος φαίνεται να έχει κάπως παρόμοιο σχηματισμό σε σχήμα Τ όπως στο μικρό νησάκι Νησάκουλι στον όρμο της Μεθώνης, που επίσης έχει ερμηνευτεί σαν ΜΕ ιερό με εστίες/ βωμούς και με παρόμοιο τείχος μπροστά σε μερικούς τάφους (Χωρέμης 1969).
Ο οχυρωματικός τοίχος της ακροπόλεως έχει πάχος 1,5 έως 3,5 μέτρα και διατηρήτε μέχρι ύψους 1μ., ενώ σ΄αυτόν υπάρχουν πέντε πύλες εισόδου. Η ακρόπλη περικλείει μια περιοχή περίπου 140μ.x 80μ. Ο τοίχος είναι πιθανώς ΜΕ κατασκευής και η κύρια κατοίκηση της ακροπόλεως φαίνεται να ξεκινάει στα μέση της ΜΕ περιόδου. Ο οικισμός αποτελείται από πλήθος διασυνδεδεμένων δωματίων κατασκευασμένα από ασβεστολιθικό πέτρωμα, που βρίσκονται σε όλο το μήκος και πλάτος της ακροπόλεως και κυρίως χτισμένα κοντά στον τοίχο. Η κατοίκηση στην ακρόπολη καλύπτει τις περιόδους ΜΕΙΙ-ΙΙΙ και συνεχίζει στην Μυκηναϊκή περίοδο, τουλάχιστον ως την ΥΕII.
Ανασκάφηκαν συνολικά 46 τάφοι, απλοί και λιθοπερίβλητοι λάκκοι, κιβωτιόσχημοι και δύο εγχυτρισμοί. Οι τάφοι είναι χωρισμένοι σε συστάδες και απαντώνται κυρίως εντός δωματίων και τοίχων και σπανιότερα σε ελεύθερες περιοχές του οικισμού.
Οι 36 τάφοι περιείχαν παιδικές ταφές που στην πλειοψηφία τους περιείχαν από μία παιδική ταφή αν και κάποιοι τάφοι φαίνεται να ξαναχρησιμοποιήθηκαν. Στους περισσότερους τάφους δεν βρέθηκαν κτερίσματα.
Από τους υπόλοιπους 7 περιείχαν ταφές ενήλικων ενώ 3 βρέθηκαν άδειοι. Ο τάφος XXXVII περιείχε δύο ενήλικες και ένα παιδί ενώ ο τάφος XXXVIII περιείχε τα οστά τουλάχιστον οκτώ ατόμων, πιθανώς ενηλίκων.
Αν και δεν υπήρξε συστηματική μελέτη ή καταγραφή των οστών, η εντύπωση είναι ότι η πλειοψηφία των παιδιών ήταν αρκετά μικρά σε ηλικία όπως φαίνεται και από τα σχέδια. Οι ταφές της Μάλθης δείχνουν καθαρά την πρακτική των κατοίκων να θάβουν "εντός των τειχών" τα παιδιά ενώ οι ενήλικοι θάβονταν εκτός της ακροπόλεως -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.
Οι τάφοι βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα (τέσσερα παραδείγματα) και νοτιοδυτικές γωνίες (οκτώ παραδείγματα) της ακρόπολης, κατά μήκος του βόρειου τοίχου (12 παραδείγματα, συν πέντε ακόμη στη βορειοανατολική γωνία), στο δυτικό κεντρικό τμήμα (12 παραδείγματα), και κοντά στο κέντρο (έξι παραδείγματα). Οι τάφοι είναι σπάνιοι στην ανατολική πλευρά. Γενικά βρίσκονται μέσα στα δωμάτια, συνήθως στο πάτωμα αλλά περιστασιακά και στους τοίχους. Δεν βρίσκονται σχεδόν ποτέ σε ανοιχτές περιοχές.
Οι εγχυτρισμοί
Ταφικά αγγεία: Το πρώτο ταφικό αγγείο (τάφος XXX) ανήκει στο τύπο του ακόσμητου, δίωτου, οικιακού πίθου. Για το δεύτερο αγγείο (τάφος XXI) δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες πέραν του ότι ήταν λεπτότεχνο και βρέθηκε σε λίαν αποσπασματική κατάσταση. Τα δύο αγγεία ήταν τοποθετημένα οριζόντια. Το στόμιο του πρώτου πίθου έφρασε πλακοειδής λίθος.
Ταφές: Οι δύο πίθοι περιείχαν μονές, παιδικές ταφές. Η ταφή του δεύτερου πίθου ήταν εντελώς διαταραγμένη και πιθανώς αποτελεί ανακομιδή παλαιότερης ταφής.
Κτερίσματα: Ο τάφος XXX ήταν ακτέριστος. Εντός του πίθου ΧΧΙ βρέθηκε τμήμα βαθέος κυάθου με προχοή η παρουσία του οποίου ωστόσο, θα μπορούσε να αποτελεί αποτέλεσμα της διατάραξης που προκάλεσε το άνοιγμα του λάκκου στον οποίο τοποθετήθηκε το ταφικό αγγείο.
Ο ταφικός κύκλος
Οι ταφές στον «ταφικό κύκλο» στο C3, το λεγόμενο «ιερό προγονολατρείας» κατά τον ανασκαφέα ('sanctuary of the grave cult' Valmin 1938: 126) βρίσκονται ακριβώς στα δεξιά του εισερχομένου από την Νότια πύλη, σε περίοπτη θέση στην ακρόπολη.
Το ιερό αυτό ("sanctuary of the grave cult" ή άλλως το "διπλό ιερό" C1+ C2) περιείχε παχιά στρώματα τέφρας και ξυλάνθρακα με μεγάλες και τελείως επίπεδες πέτρες που έχουν ερμηνευθεί ως πιθανοί βωμοί (Valmin 1938: 126-131). Η «περιοχή δραστηριότητας» πιθανόν να προστατευόταν από μια στέγη που στηρίζεται σε κολόνες σε κάθε πλευρά του διαχωριστικού τοίχου. Ο πέτρινος τοίχος φαίνεται να έχει κάπως παρόμοιο σχηματισμό σε σχήμα Τ όπως στο μικρό νησάκι Νησάκουλι στον όρμο της Μεθώνης, που επίσης έχει ερμηνευτεί σαν ΜΕ ιερό με εστίες/ βωμούς και με παρόμοιο τείχος μπροστά σε μερικούς τάφους (Χωρέμης 1969).
Ο "ταφικός κύκλος" C3 της Μάλθης είχε μία κεντρική ταφή, με έναν "άνδρα ενήλικα;". Ο τάφος περιγράφετε ως αρχικά περικυκλωμένος από μιά διπλή σειρά όρθιων πλακών. Αυτή η ερμηνεία έχει επικριθεί και μια εναλλακτική πρόταση είναι ότι αυτές οι πέτρες κύκλου αποτελούσαν πράγματι μέρος ενός τοίχου που χτίστηκε στα Ύστερα Μυκηναϊκά χρόνια (Darcque 1980). Στην περίπτωση αυτή, κάποιος μπορεί να υποστηρίξει γιατί χτίστηκε ένας τέτοιος ανορθόδοξος τοίχος. Στη φωτογραφία του τάφου (Valmin 1938: pls XV, XXIX, κατά τη διάρκεια της ανασκαφής), τουλάχιστον ο μικρότερος εσωτερικός κύκλος του τάφου φαίνεται γνήσιος.
Χρονολόγηση
Η ακριβής χρονολόγηση των τάφων της Μάλθης παρουσιάζει πολλά προβλήματα καθώς στη πλειονότητά τους ήταν ακτέριστοι, η κατασκευή τους προκάλεσε διατάραξη παλαιότερων στρωμάτων φέρνοντας στην επιφάνεια προγενέστερο υλικό, ενώ και τα χρονολογικά τεκμήρια της τελικής δημοσίευσης της ανασκαφής τίθενται εν αμφιβόλω. Οι τάφοι της Μάλθης, συμπεριλαμβανομένων των εγχυτρισμών, θα μπορούσαν ίσως γενικότερα να ενταχθούν στους υστερότερους χρόνους της ΜΕ και τους πρωιμότερους της ΥΕ περιόδου.
Βιβλιογαφία- Πηγές
-Michael John Boyd: Middle helladic and early Mycenaean mortuary customs in the southern and western Peloponnese
-Αγγελετόπουλος Ιπποκράτης: Οι εγχυτρισμοί της εποχής Χαλκού στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα
-Maria Hielte-Stavropoulou: Traces of ritual in Middle Helladic funeral context including an assessment of geographical location
-Valmin 1938, κεφάλαιο 3
-Valmin 1938, κεφάλαιο 3
-McDonald & H. Simpson 1961
