Το Κορυφάσιο είναι χωριό στη δυτική Μεσσηνία. Απέχει 12 χιλιόμετρα από την Πύλο και 9 χιλιόμετρα από τη Χώρα και ανήκει στο Δήμο Νέστορος. Είναι κτισμένο σε ένα μικρό λόφο ύψους 70 μέτρων και περιβάλλεται από ελαιώνες. Απέχει περίπου 5 χιλιόμετρα από τη θάλασσα και έχει θέα προς τον όρμο του Ναυαρίνου και το Ιόνιο Πέλαγος. Σε απόσταση τριών χιλιομέτρων βρίσκεται το Ανάκτορο του Νέστορα.
Ακρόπολη Μπεϊλέρμπεη
Το Μπεϊλέρμπεη (Beylerbey) είναι μια μεγάλη κορυφογραμμή που βρίσκεται περίπου 15μ. πάνω από το επίπεδο της παράκτιας πεδιάδας, και περίπου 700μ. Ν από τα περίχωρα του σύγχρονου χωριού Κορυφάσιο (πρώην Οσμάν Αγά)[1]. Ο αρχαιολογικός χώρος χώρος βρίσκεται στο βόρειο τμήμα των δύο λόφων που σχηματίζουν την κορυφογραμμή.
Πρώτη αναφορά σε αρχαιότητες στην θέση Μπεϊλέρμπεη έχουμε από τον Α. Σκιά το 1909[2]. Σχετικώς αναφέρει: "Κέραμοι μεταγενεστέρων χρόνων ευρίσκονται και έν θέσει τινί καλουμένη Μπεϊλέρμπεη, κειμένη επί ταπεινής λοφοσειράς ΝΔ του χωρίου Οσμάναγα παρά την εκ Πύλου εις Λιγούδισταν αμαξιτήν οδόν. Λέγεται ότι αυτόθι εύρε πολύτιμα αρχαία ο εν Οσμάναγα οικών ιατρός Γεώργιος Πουλόπουλος, έν οις και χαλκούν ξίφος. Τα αρχαία, άτινα λέγεται ότι έχει ο ιατρός ούτος, δεν ηδυνήθην να ίδω."
Σε δοκιμαστικές ανασκαφές ο Μαρινάτος[3] δεν βρήκε σχεδόν καθόλου αρχιτεκτονικά υπολείμματα και οι ανασκαφικές κοιλότητες ήταν πολύ ρηχές σε βάθος, οδηγώντας τον να συμπεράνει ότι ο χώρος ήταν μικρός και ασήμαντος.
Περιγραφή της ακροπόλεως δίνουν οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι William A. McDonald και Richard Hope Simpson[4]. Αναφέρουν ότι το πλάτωμα της ακροπόλεως καλλιεργείται εντατικά ενώ έχει διαστάσεις 200μ. στο άξονα Β- Ν και 150μ. Α- Δ. Η ακρόπολη έχει απότομες πλαγιές στα Β και Α και ομαλή πρόσβαση από τα Δ. Επί της ακρόπολης εντοπίστηκαν πολλά κεραμικά όστρακα ενώ η καλλιέργεια στις Α πλαγιές είχε αποκαλύψει τμήματα τειχών και κατασκευές που πιθανότατα ανήκαν σε σπίτια αλλά και σε τάφους. Η πηγή νερού "Βρυσούλες" βρίσκεται 50μ. στα Α. Η κεραμική που συλλέχθηκε χρονολογείται από τους Αμερικανούς αρχαιολόγους στην ΥΕΙΙ- ΙΙΙ και ανήκει σε αγγεία οικιακής χρήσεως.
Έρευνες στην ακρόπολη διενήργησε ανάμεσα στα έτη 1996- 2010 και η Αμερικάνικη αρχαιολογική αποστολή The Pylos Regional Archaeological Project[5]. Με την μέθοδο της μαγνητομετρίας το PRAP δεν μπόρεσε να εντοπίσει αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αφού το πάχους του χώματος ήταν μόλις 0,25 έως 0,50μ. πάνω από το πέτρωμα του υπεδάφους και είχε πλήρως αναμοχλευτεί από την συνεχή καλλιέργεια.
Εντυπωσιακή είναι τα αποτελέσματα της μελέτης των ευρημάτων από το PRAP[6]. Κεραμικά ευρήματα χρονολογούνται από την ΠΕΙΙ- ΙΙΙ ακόμα περίοδο, ενώ το μεγαλύτερο μέρος χρονολογείται από την ΜΕΙΙΙ μέχρι και ΥΕΙΙ περίοδο. Είναι σαφές ότι εδώ υπήρχε ένα μεγάλο και σημαντικό προϊστορικό οικιστικό κέντρο που πρέπει να έλεγχε την πεδιάδα στα δυτικά. To PRAP θεωρεί πιθανόν στην ακρόπολη Μπεϊλέρμπεη να βρισκόταν μία σημαντική πόλη που αναφέρετε στις πινακίδες Γραμμικής Β από το "Ανάκτορο του Νέστορος":
Διάφορα κεραμικά ευρήματα χρονολογούνται σε όλες τις ιστορικές εποχές, Αρχαϊκά, Κλασσικά, Ελληνιστικά, Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια δείχνοντας έτσι την συνεχή κατοίκηση και χρήση της Ακρόπολης Μπεϊλέρμπεη.
Θέση "Πόρτες"
Η θέση Πόρτες[7] βρίσκεται σε πολύ χαμηλό ύψωμα που διχοτομείται από τον ασφαλτόδρομο Πύλου-Χώρας, περ. 200μ. ΝΔ από τα περίχωρα του Κορυφάσιου. Μεγάλο μέρος της περιοχής είναι φυτεμένο με ελιές και αμπέλια.
Η περιοχή εντοπίστηκε για πρώτη φορά από τον Κουρουνιώτη που την έδειξε στον Blegen. Οι McDonald και Hope Simpson περιέγραψαν την θέση λεπτομερώς[4]. Από τότε η θέση έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό και κινδυνεύει να καταστραφεί εντελώς. Υπάρχει εργοστάσιο πλακιδίων στο βόρειο άκρο της και οι μπουλντόζες έχουν πρόσφατα ισοπεδώσει τμήματα του χώρου, τόσο Α όσο και Δ του δρόμου ενώ αλλού έχουν γίνει επιχωματώσεις.
Οι McDonald και Hope Simpson βρήκαν πολλά όστρακα στην πλευρά Α πλευρά του δρόμου, ενώ δεν βρήκαν σχεδόν καθόλου στην Δ πλευρά. Ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου τους πληροφόρησε ότι πολλοί πέτρινοι δόμοι είχαν αφαιρεθεί από το χώρο και ότι άλλοι παρέμειναν κάτω από την επιφάνεια της γης. (Η περιοχή σήμερα ονομάζεται "Μάρμαρα" από τους ντόπιους.)
Τα κεραμικά όστρακα που συλλέχθηκαν ήταν ΥΕ (κάποια ίσως ΜΕ) ενώ υπήρχαν και όστρακα κλασσικών και Ελληνιστικών χρόνων.
Καταγράφηκε επίσης ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός εργαλείων από οψιανό και πέτρα. Πολλά από τα εργαλεία αυτά ήταν σε ημιτελή κατάσταση πράγμα που υποδηλώνει ότι ίσως ο χώρος αυτός ήταν εργαστήριο κατασκευής εργαλείων.
Θολωτός τάφος Οσμάν Αγά
Ο θολωτός τάφος του Οσμάν Αγά (θέση Χαρατσάρι) ανασκάφτηκε αρχικά από τον Κουρουνιώτη το 1926 και εκδόθηκε από τον Blegen τριάντα χρόνια αργότερα.[8] βρίσκεται σε σχετικά επίπεδους ελαιώνες περίπου 700 μ. ΝΔ από τα περίχωρα του σύγχρονου Κορυφάσιου.
Η σημασία του έγκειται στο ότι είναι ο παλαιότερος της Ηπειρωτικής Ελλάδος και συμφώνως, μάλιστα, με τον καθηγητή Κορρέ, "την εποχή, κατά την οποίαν στις πολύχρυσες Μυκήνες εχρησιμοποιούντο οι απλοί λακκοειδείς τάφοι και για βασιλικές ταφές, στην Μεσσηνία είχε εφαρμοσθεί ο τύπος του θολωτού τάφου."[9]
Ο τάφος αυτός ήταν κτισμένος με μικρούς ακατέργαστους πλακωτούς λίθους. Ο δρόμος του δεν ήταν κτιστός ή τουλάχιστον δεν κατέστη δυνατόν να διακριθεί η ύπαρξή του από τον πρώτο ανασκαφέα. Η διάμετρός του ήταν περ. 6μ. και το ύψος ήταν, περίπου, όμοιο. Η είσοδος προς ΒΑ έχει μήκος 1.50μ. περίπου, πλάτος 1.95, και ύψος 2.75μ. και καλύπτεται από τρία ανώφλια μεγάλων διαστάσεων, τα οποία είναι επίσης ακατέργαστα. Η είσοδος ανευρέθη φραγμένη, σε όλο της το άνοιγμα από μικρούς κτιστούς λίθους.
Επί τη βάσει της ανευρεθείσης κεραμεικής, η ανέγερση του τάφου χρονολογείται πριν από την πλήρη εμφάνιση της ΥΕ Ι εποχής στην Μεσσηνία, στα τέλη της ΜΕ, -1800 έως -1600, και πρέπει το ταφικό μνημείο να έμεινε σε χρήση και μετά την ΥΕ Ι, -1500 εάν κρίνομε από το επάνω τμήμα Μυκηναϊκού πιθαμφορέα, ο οποίος φαίνεται να ανήκει στην τελευταία ή σε μία από τις τελευταίες ταφές.
Η κεραμεική από τον θολωτό αυτό τάφο περιλαμβάνει δύο ομάδες: μία τοπική Μεσσηνιακή, με αγγεία ύστερης ΜΕ εμφάνισης, -2200 έως -1600, και μία Μινωική, με αγγεία γνωστότατων ΜΜ ΙΙΙ/ΥΜ ΙΑ τύπων, -1700 έως -1500. Χαρακτηριστική είναι η απουσία από το υλικό τυπικών δειγμάτων του κλασσικού κεραμεικού ρυθμού της πρώτης μυκηναϊκής φάσεως.
Βιβλιογραφία, σημειώσεις:
[1]. Ο Αγάς ήταν τίτλος αξιωματούχου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που δήλωνε άρχοντα, διοικητή. Ο Μπεηλέρμπεης (τουρκικά: Beylerbeyi) ήταν αρχικά ανώτερος στρατιωτικός βαθμός και διοικητικός τίτλος. Η λέξη είναι σύνθετη από τον πληθυντικό του «Μπέη» στη τουρκική Μπεηλέρ + Μπέης, που σημαίνει Μπέης των Μπέηδων, περίπου Αρχίμπεης ή Αρχιμπέης. Ο βαθμός αυτός στη συνέχεια αποτέλεσε τιμητική προσωνυμία που δίνονταν σε ανώτερους διοικητές επαρχιών ή άλλους αξιωματούχους, (και χωρίς διοικητική περιφέρεια) όταν πλέον η τιμητική επίσης προσωνυμία του Μπέη είχε επεκταθεί σε πολύ μεγάλο αριθμό.
[2] ΠΑΕ 1909, σελ. 292
[3] ΠΑΕ 1956
[4] Prehistoric Habitation in the Southwestern Peloponnese 1961
Ο τάφος αυτός ήταν κτισμένος με μικρούς ακατέργαστους πλακωτούς λίθους. Ο δρόμος του δεν ήταν κτιστός ή τουλάχιστον δεν κατέστη δυνατόν να διακριθεί η ύπαρξή του από τον πρώτο ανασκαφέα. Η διάμετρός του ήταν περ. 6μ. και το ύψος ήταν, περίπου, όμοιο. Η είσοδος προς ΒΑ έχει μήκος 1.50μ. περίπου, πλάτος 1.95, και ύψος 2.75μ. και καλύπτεται από τρία ανώφλια μεγάλων διαστάσεων, τα οποία είναι επίσης ακατέργαστα. Η είσοδος ανευρέθη φραγμένη, σε όλο της το άνοιγμα από μικρούς κτιστούς λίθους.
Επί τη βάσει της ανευρεθείσης κεραμεικής, η ανέγερση του τάφου χρονολογείται πριν από την πλήρη εμφάνιση της ΥΕ Ι εποχής στην Μεσσηνία, στα τέλη της ΜΕ, -1800 έως -1600, και πρέπει το ταφικό μνημείο να έμεινε σε χρήση και μετά την ΥΕ Ι, -1500 εάν κρίνομε από το επάνω τμήμα Μυκηναϊκού πιθαμφορέα, ο οποίος φαίνεται να ανήκει στην τελευταία ή σε μία από τις τελευταίες ταφές.
Η κεραμεική από τον θολωτό αυτό τάφο περιλαμβάνει δύο ομάδες: μία τοπική Μεσσηνιακή, με αγγεία ύστερης ΜΕ εμφάνισης, -2200 έως -1600, και μία Μινωική, με αγγεία γνωστότατων ΜΜ ΙΙΙ/ΥΜ ΙΑ τύπων, -1700 έως -1500. Χαρακτηριστική είναι η απουσία από το υλικό τυπικών δειγμάτων του κλασσικού κεραμεικού ρυθμού της πρώτης μυκηναϊκής φάσεως.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
Βιβλιογραφία, σημειώσεις:
[1]. Ο Αγάς ήταν τίτλος αξιωματούχου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που δήλωνε άρχοντα, διοικητή. Ο Μπεηλέρμπεης (τουρκικά: Beylerbeyi) ήταν αρχικά ανώτερος στρατιωτικός βαθμός και διοικητικός τίτλος. Η λέξη είναι σύνθετη από τον πληθυντικό του «Μπέη» στη τουρκική Μπεηλέρ + Μπέης, που σημαίνει Μπέης των Μπέηδων, περίπου Αρχίμπεης ή Αρχιμπέης. Ο βαθμός αυτός στη συνέχεια αποτέλεσε τιμητική προσωνυμία που δίνονταν σε ανώτερους διοικητές επαρχιών ή άλλους αξιωματούχους, (και χωρίς διοικητική περιφέρεια) όταν πλέον η τιμητική επίσης προσωνυμία του Μπέη είχε επεκταθεί σε πολύ μεγάλο αριθμό.
[2] ΠΑΕ 1909, σελ. 292
[3] ΠΑΕ 1956
[4] Prehistoric Habitation in the Southwestern Peloponnese 1961
[5] The Pylos Regional Archaeological Project Internet Edition, I01 Koryfasio Beylerbey
[6] The Pylos Regional Archaeological Project, Part 1: Overview and the Archaeological survey.
[7] The Pylos Regional Archaeological Project Internet Edition, I03 Koryfasio Portes
[8] Βιβλιογραφία για τον Θολωτό Τάφο Οσμάν Αγά: Κουρουνιώτης ΠΑΕ 1926 σελ.140, Carl Blegan, An early Tholos Tomp in Western Messenia, Κορρές ΠΑΕ 1976, σελ. 270-71, Κορρές ΠΑΕ 1977, σελ. 230-33. Αναλυτική παρουσίαση του Θολωτού Τάφου: Κορυφάσιο Μεσσηνία: Ο αρχαιότερος Θολωτός τάφος της Ηπειρωτικής Ελλάδας
[9] Αντωνίου Μαρία: "Οι σχέσεις της ΝΔ Πελοποννήσου με την Μινωϊκή Κρήτη"
[6] The Pylos Regional Archaeological Project, Part 1: Overview and the Archaeological survey.
[7] The Pylos Regional Archaeological Project Internet Edition, I03 Koryfasio Portes
[8] Βιβλιογραφία για τον Θολωτό Τάφο Οσμάν Αγά: Κουρουνιώτης ΠΑΕ 1926 σελ.140, Carl Blegan, An early Tholos Tomp in Western Messenia, Κορρές ΠΑΕ 1976, σελ. 270-71, Κορρές ΠΑΕ 1977, σελ. 230-33. Αναλυτική παρουσίαση του Θολωτού Τάφου: Κορυφάσιο Μεσσηνία: Ο αρχαιότερος Θολωτός τάφος της Ηπειρωτικής Ελλάδας
[9] Αντωνίου Μαρία: "Οι σχέσεις της ΝΔ Πελοποννήσου με την Μινωϊκή Κρήτη"
