Ένας σφραγιδόλιθος σπάνιας ομορφιάς που ανακαλύφθηκε στην Πύλο μοιάζει βγαλμένος από τα ομηρικά έπη
Ένας αρχαίος σφραγιδόλιθος που βρέθηκε στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο φέρνει στο νου ιστορίες από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου. Πριν από περίπου δύο χρόνια, μία ομάδα αρχαιολόγων που πραγματοποιούσε ανασκαφές στον αποκαλούμενο τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στον 'Ανω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος, έφερε στο φως ένα μικροσκοπικό βρώμικο αντικείμενο, λίγο μικρότερο από 2 εκατοστά. Αρχικά, οι αρχαιολόγοι το άφησαν στην άκρη για να επικεντρωθούν σε αυτά που θεωρούσαν ως πιο σημαντικά ευρήματα του πλούσιου ασύλητου τάφου όπως τα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια, τα κύπελλα, οι αλυσίδες, τα σπαθιά και οι περίπου 1.000 ψήφοι από πολύτιμους λίθους. Αργότερα, ωστόσο, όταν οι αρχαιολόγοι το καθάρισαν, διαπίστωσαν ότι επρόκειτο για έναν σφραγιδόλιθο με εγχάραξη που μπορεί να αποτυπωθεί σε πηλό ή κερί. Η εικόνα που είναι χαραγμένη στον σφραγιδόλιθο, μία εκπληκτική αναπαράσταση της μάχης μεταξύ τριών πολεμιστών, απεικονίζεται με εξαιρετική λεπτομέρεια, ορισμένα μάλιστα χαρακτηριστικά της είναι σχεδόν αόρατα στο γυμνό μάτι. Είναι δηλαδή πολύ πιο εύκολο να εκτιμηθεί η αξία της σε σχέδιο μεγαλύτερης κλίμακας από το αυθεντικό. «Η λεπτομέρεια είναι απίστευτη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος. Αισθητικά μιλώντας, πρόκειται για ένα αριστούργημα μικροτεχνίας» δήλωσε στους New York Times, ο John Bennet, διευθυντής της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα. «Η εντυπωσιακή σκηνή μάχης που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο, ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της μυκηναϊκής Τέχνης, παρουσιάζει ομοιότητες με κάποια από τα σχέδια του Μικελάντζελο που παρουσιάζονται αυτή την περίοδο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης» ανέφερε με τη σειρά του στην εφημερίδα ο Malcolm H. Wiener, ειδικός στην αιγαιακή προϊστορία και ομότιμος επίτροπος του Met.
Ο σφραγιδόλιθος παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με το πως και γιατί σχεδιάστηκε με τόση λεπτομέρεια. Το άλλο αφορά το αν η σκηνή μάχης που αναπαριστά, η οποία θυμίζει έντονα τις μάχες που περιγράφονται στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα του Ομήρου, αναπαριστά ένα γεγονός που συνεισέφερε στην προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από το έργο του σπουδαίου ποιητή της αρχαιότητας. Φωτογραφία του σφραγιδόλιθου αμέσως μετά την ανακάλυψή του στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» Ο κάτοχος του σφραγιδόλιθου, πιθανότατα ο «Γρύπας πολεμιστής», θάφτηκε γύρω στο -1450. Έζησε κατά τη διάρκεια μίας κρίσιμης περιόδου όταν ο μινωικός πολιτισμός της Κρήτης μετακινούνταν σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι επικεφαλής της συγκεκριμένης ανασκαφής, οι αρχαιολόγοι Jack L. Davis και Sharon R. Stocker από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι υποστηρίζουν ότι ο σφραγιδόλιθος, όπως και άλλα ευρήματα του τάφου, κατασκευάστηκαν στην Κρήτη. Και αυτό γιατί δουλειά τέτοιας ποιότητας δεν γινόταν πουθενά στην ηπειρωτική Ελλάδα τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το έργο είναι τόσο λεπτομερές, στοιχείο που υποδηλώνει πως ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό, όπως επίσης και οι θαυμαστές της δουλειάς του. Εντούτοις, δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικά εργαλεία στην Κρήτη από εκείνη την εποχή. Ίσως ο τεχνίτης να είχε κοντινή όραση, τονίζουν οι δύο αρχαιολόγοι. Ο Fritz Blakolmer, ειδικός στην αιγαιακή τέχνη στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, αποκλείει το γεγονός ο σφραγιδόλιθος να αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου έργου, για παράδειγμα σαν τις τοιχογραφίες που στόλιζαν το παλάτι της Κνωσού. Ο ίδιος εκτιμά ότι η εικόνα πρέπει να σχεδιάστηκε από κάποιον που χρησιμοποιούσε μεγεθυντικό φακό και απέρριψε την πιθανότητα οι άνθρωποι εκείνης της εποχής να είχαν οξύτερη όραση. Η σφραγίδα που είναι χαραγμένη πάνω σε αχάτη, απεικονίζει έναν ήρωα την ώρα που σκοτώνει έναν αντίπαλό του, ενώ ένας τρίτος πολεμιστής κείτεται νεκρός στο έδαφος. Η σφραγίδα είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να φοριέται στον καρπό και είναι αξιοσημείωτο πως ο ήρωας διακρίνεται να φοράει έναν τέτοιο σφραγιδόλιθο. Σχέδιο της εικόνας που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο. Και οι δύο ηττημένοι πολεμιστές ανήκουν στην ίδια ομάδα αφού φορούν παρόμοια διακριτικά.
Η σκηνή αναπαριστά κατά πάσα πιθανότητα κάποιο γεγονός που ήταν οικείο στους Μινωίτες που έφτιαξαν τον σφραγιδόλιθο και φυσικά στην κοινότητα όπου ζούσε ο «Γρύπας πολεμιστής». Η πιθανή σχέση της εικόνας του σφραγιδόλιθου με τα ομηρικά έπη ιντριγκάρει αλλά παραμένει κάπως συγκεχυμένη. Παλαιότερα, αρχαιολόγοι όπως ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος ήταν ο πρώτος που έκανε ανασκαφές στην Τροία και τις Μυκήνες, πίστευαν ότι η Ιλιάδα βασιζόταν σε ιστορικά γεγονότα και βιάστηκαν να οδηγηθούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, βασιζόμενοι στα ευρήματα που ανακάλυπταν. Μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι εξέφραζαν περισσότερες αμφιβολίες για την «ιστορικότητα» των ομηρικών επών αλλά δεν απέκλειαν την πιθανότητα η καταστροφή της Τροίας τον -1200 να μνημονευόταν στην προφορική ποίηση για πάνω από 500 χρόνια, δηλαδή μέχρι την εποχή που γράφτηκαν τα έργα του Ομήρου, γύρω στο -700. Ο «Γρύπας πολεμιστής» θάφτηκε το -1450, γεγονός που τον απομακρύνει ακόμη περισσότερο από την εποχή του Ομήρου. Μολαταύτα, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες η προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από τα ομηρικά έπη απλώνεται ως την εποχή της Γραμμικής Β', της πρώτης γραφής της ελληνικής γλώσσας. «Δεν λέμε ότι αποτελεί αναπαράσταση (σ.σ. η εικόνα) από τον Όμηρο» εξήγησε η δρ. Στόκερ στους Times. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι θα είχε πλάκα ο ήρωας να ήταν ο Αχιλλέας. Εντούτοις, καταλήγει πως η εικόνα αποτελεί κομμάτι «μιας σειράς ιστοριών οικείων τόσο στους Μινωίτες όσο και στους Μυκηναίους». Ο δρ. Blakolmer βρίσκει επίσης αρκετά δελεαστικό το να δει κανείς τις μορφές στον σφραγιδόλιθο ως ήρωες του Ομήρου όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά εκτιμά ότι ο πειρασμός αυτός θα πρέπει να τιθασευτεί.
 |
| Η εικόνα του σφραγιδόλιθου εντυπωσιάζει τους αρχαιολόγους λόγω του μικρού μεγέθους και του επιπέδου λεπτομέρειας της. |
Ο σφραγιδόλιθος παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με το πως και γιατί σχεδιάστηκε με τόση λεπτομέρεια. Το άλλο αφορά το αν η σκηνή μάχης που αναπαριστά, η οποία θυμίζει έντονα τις μάχες που περιγράφονται στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα του Ομήρου, αναπαριστά ένα γεγονός που συνεισέφερε στην προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από το έργο του σπουδαίου ποιητή της αρχαιότητας. Φωτογραφία του σφραγιδόλιθου αμέσως μετά την ανακάλυψή του στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» Ο κάτοχος του σφραγιδόλιθου, πιθανότατα ο «Γρύπας πολεμιστής», θάφτηκε γύρω στο -1450. Έζησε κατά τη διάρκεια μίας κρίσιμης περιόδου όταν ο μινωικός πολιτισμός της Κρήτης μετακινούνταν σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι επικεφαλής της συγκεκριμένης ανασκαφής, οι αρχαιολόγοι Jack L. Davis και Sharon R. Stocker από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι υποστηρίζουν ότι ο σφραγιδόλιθος, όπως και άλλα ευρήματα του τάφου, κατασκευάστηκαν στην Κρήτη. Και αυτό γιατί δουλειά τέτοιας ποιότητας δεν γινόταν πουθενά στην ηπειρωτική Ελλάδα τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το έργο είναι τόσο λεπτομερές, στοιχείο που υποδηλώνει πως ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό, όπως επίσης και οι θαυμαστές της δουλειάς του. Εντούτοις, δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικά εργαλεία στην Κρήτη από εκείνη την εποχή. Ίσως ο τεχνίτης να είχε κοντινή όραση, τονίζουν οι δύο αρχαιολόγοι. Ο Fritz Blakolmer, ειδικός στην αιγαιακή τέχνη στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, αποκλείει το γεγονός ο σφραγιδόλιθος να αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου έργου, για παράδειγμα σαν τις τοιχογραφίες που στόλιζαν το παλάτι της Κνωσού. Ο ίδιος εκτιμά ότι η εικόνα πρέπει να σχεδιάστηκε από κάποιον που χρησιμοποιούσε μεγεθυντικό φακό και απέρριψε την πιθανότητα οι άνθρωποι εκείνης της εποχής να είχαν οξύτερη όραση. Η σφραγίδα που είναι χαραγμένη πάνω σε αχάτη, απεικονίζει έναν ήρωα την ώρα που σκοτώνει έναν αντίπαλό του, ενώ ένας τρίτος πολεμιστής κείτεται νεκρός στο έδαφος. Η σφραγίδα είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να φοριέται στον καρπό και είναι αξιοσημείωτο πως ο ήρωας διακρίνεται να φοράει έναν τέτοιο σφραγιδόλιθο. Σχέδιο της εικόνας που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο. Και οι δύο ηττημένοι πολεμιστές ανήκουν στην ίδια ομάδα αφού φορούν παρόμοια διακριτικά.
Η σκηνή αναπαριστά κατά πάσα πιθανότητα κάποιο γεγονός που ήταν οικείο στους Μινωίτες που έφτιαξαν τον σφραγιδόλιθο και φυσικά στην κοινότητα όπου ζούσε ο «Γρύπας πολεμιστής». Η πιθανή σχέση της εικόνας του σφραγιδόλιθου με τα ομηρικά έπη ιντριγκάρει αλλά παραμένει κάπως συγκεχυμένη. Παλαιότερα, αρχαιολόγοι όπως ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος ήταν ο πρώτος που έκανε ανασκαφές στην Τροία και τις Μυκήνες, πίστευαν ότι η Ιλιάδα βασιζόταν σε ιστορικά γεγονότα και βιάστηκαν να οδηγηθούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, βασιζόμενοι στα ευρήματα που ανακάλυπταν. Μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι εξέφραζαν περισσότερες αμφιβολίες για την «ιστορικότητα» των ομηρικών επών αλλά δεν απέκλειαν την πιθανότητα η καταστροφή της Τροίας τον -1200 να μνημονευόταν στην προφορική ποίηση για πάνω από 500 χρόνια, δηλαδή μέχρι την εποχή που γράφτηκαν τα έργα του Ομήρου, γύρω στο -700. Ο «Γρύπας πολεμιστής» θάφτηκε το -1450, γεγονός που τον απομακρύνει ακόμη περισσότερο από την εποχή του Ομήρου. Μολαταύτα, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες η προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από τα ομηρικά έπη απλώνεται ως την εποχή της Γραμμικής Β', της πρώτης γραφής της ελληνικής γλώσσας. «Δεν λέμε ότι αποτελεί αναπαράσταση (σ.σ. η εικόνα) από τον Όμηρο» εξήγησε η δρ. Στόκερ στους Times. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι θα είχε πλάκα ο ήρωας να ήταν ο Αχιλλέας. Εντούτοις, καταλήγει πως η εικόνα αποτελεί κομμάτι «μιας σειράς ιστοριών οικείων τόσο στους Μινωίτες όσο και στους Μυκηναίους». Ο δρ. Blakolmer βρίσκει επίσης αρκετά δελεαστικό το να δει κανείς τις μορφές στον σφραγιδόλιθο ως ήρωες του Ομήρου όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά εκτιμά ότι ο πειρασμός αυτός θα πρέπει να τιθασευτεί.
 |
| Σχέδιο της εικόνας που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο |
 |
| Φωτογραφία του σφραγιδόλιθου αμέσως μετά την ανακάλυψή του στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» |
 |
| Η ταφή του "Γρύπα Πολεμιστή" στον Άνω Εγκλιανό |
