Η ακρόπολη περιβάλλεται από εκτεταμένα τείχη κατασκευασμένα από μεγάλες πέτρες στην εσωτερική και εξωτερική τους πλευρά και με μικρότερες στο ενδιάμεσο. Το τείχος που περιβάλλει όλο το πλάτωμα της κορυφής έχει διαστάσεις 300μ.Χ 200μ. με προσανατολισμό βορειοδυτικά- νοτιοανατολικά. Το πάχος του τείχους κυμαίνεται από 2μ. έως 3.5μ. ενώ το ύψος του σώζετε περίπου στα 1.65μ. Σύμφωνα με τον Σουηδό αρχαιολόγο τα τείχη του κάστρου στα Τσουκαλαίικα μοιάζουν με αυτά της προϊστορικής ακρόπολης της Μάλθης.
Ο Valmin αναφέρει δύο μεγάλα ανοίγματα στην ανατολική και δυτική πλευρά της ακροπόλεως 8μ. και 6μ. αντίστοιχα και μιά μικρότερη, 1.40μ., στην νότια πλευρά. Το τείχος στο σημείο των ανοιγμάτων αυτών είναι πολύ ισχυρός και πιθανόν να υπήρχαν αμυντικοί πύργοι στα σημεία αυτά. Μεγάλοι σωροί από πεσμένες πέτρες πιθανόν να υποδηλώνουν την ύπαρξη και άλλων δύο πύργων στη νότια και δυτική πλευρά.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης, στο νότιο τμήμα, υπάρχουν ίχνη σπιτιών, από τα οποία κανένα δεν φαίνεται να ακουμπάει στον τοίχο. Βρέθηκαν λίγα κεραμικά όστρακα, δύο από τα οποία φαίνεται να είναι Μυκηναϊκά.
Η ακρόπολη βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο της εύφορης πεδιάδας του Παμίσου, γνωστή στην αρχαιότητα ως «Μακαρία» ελέγχοντας το πέρασμα προς τα Ν. και την θάλασσα αλλά και πρός τα Α. προς την Λακωνία.
Το 1965 παρεδόθη υπό του εκτάκτου Επιμελητού Αρχαιοτήτων Παναγιώτου Κριμπά μικρά οινοχόη γεωμετρικών χρόνων, ευρεθείσα τυχαίως πλησίον του χωρίου Τσουκαλέϊκα,[2] ενώ από την περιοχή του Κάστρου κατά τη διάρκεια αυτοψίας που διενήργησε η αρχαιολογική υπηρεσία το 1997 περισυνελέγησαν όστρακα ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων[3].
Η αρχαία ακρόπολη στο λόφο "Κάστρο" στα Τσουκαλαίικα κηρύχθηκε επίσημα αρχαιολογικός χώρος το 2000.[4]
Ο Valmin αναφέρει δύο μεγάλα ανοίγματα στην ανατολική και δυτική πλευρά της ακροπόλεως 8μ. και 6μ. αντίστοιχα και μιά μικρότερη, 1.40μ., στην νότια πλευρά. Το τείχος στο σημείο των ανοιγμάτων αυτών είναι πολύ ισχυρός και πιθανόν να υπήρχαν αμυντικοί πύργοι στα σημεία αυτά. Μεγάλοι σωροί από πεσμένες πέτρες πιθανόν να υποδηλώνουν την ύπαρξη και άλλων δύο πύργων στη νότια και δυτική πλευρά.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης, στο νότιο τμήμα, υπάρχουν ίχνη σπιτιών, από τα οποία κανένα δεν φαίνεται να ακουμπάει στον τοίχο. Βρέθηκαν λίγα κεραμικά όστρακα, δύο από τα οποία φαίνεται να είναι Μυκηναϊκά.
Η ακρόπολη βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο της εύφορης πεδιάδας του Παμίσου, γνωστή στην αρχαιότητα ως «Μακαρία» ελέγχοντας το πέρασμα προς τα Ν. και την θάλασσα αλλά και πρός τα Α. προς την Λακωνία.
Το 1965 παρεδόθη υπό του εκτάκτου Επιμελητού Αρχαιοτήτων Παναγιώτου Κριμπά μικρά οινοχόη γεωμετρικών χρόνων, ευρεθείσα τυχαίως πλησίον του χωρίου Τσουκαλέϊκα,[2] ενώ από την περιοχή του Κάστρου κατά τη διάρκεια αυτοψίας που διενήργησε η αρχαιολογική υπηρεσία το 1997 περισυνελέγησαν όστρακα ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων[3].
Η αρχαία ακρόπολη στο λόφο "Κάστρο" στα Τσουκαλαίικα κηρύχθηκε επίσημα αρχαιολογικός χώρος το 2000.[4]
Περί της Ακροπόλεως[5]
Στα Τσουκαλέικα, στα ανατολικά του δρόμου για την Καλαμάτα, πάνω στον επιβλητικό Κοκκινόβραχο, μακριές σειρές από λιθοσωρούς δείχνουν τα ίχνη μιας οχύρωσης, ενός φρουρίου, που φαίνεται ότι ανήκει τουλάχιστον στην εποχή των Μεσσηνιακών πολέμων.
Η επιβλητική θέση που εποπτεύει το σύνολο της περιοχής δείχνει την αναγκαιότητα της ανάπτυξης ενός οχυρού οικισμού, πάνω στο πλάτωμα της κορυφής που οι ντόπιοι ονομάζουν και "φακίστρες", από την εξαιρετική ποιότητα φακής που παλιότερα καλλιεργούσαν εδώ.
Το αρχαίο όνομα αυτού του σπουδαίου οχυρού είναι ένα θέμα που δεν έχει λυθεί, αφού επικράτησε η ονομασία "κάστρο των Τσουκαλέικων". Ενα όνομα που διατηρείται για το οχυρό και φθάνει μέχρι σήμερα σε μας από τους κατοίκους των Τσουκαλέικων είναι η "Γύρα", προφανώς από την περίμετρο ή το γύρο του οχυρού, που η ομοιότητά του με άλλες οχυρώσεις, μπορεί να οδηγήσει στην τοποθέτηση εδώ ενός οχυρού της εποχής των μεσσηνιακών πολέμων.
Ανεξάρτητα όμως από την ονομασία, η αρχαία κατοίκηση του οχυρού αλλά και της γύρω περιοχής είναι εμφανής. Η ομοιότητα των λιθοσωρών στο "κάστρο" των Τσουκαλέικων και στο πλάτωμα της Είρας στο Κακαλέτρι ταυτίζουν χρονικά τα οχυρά και τα τοποθετούν τουλάχιστον στους Μεσσηνιακούς πολέμους. Κατά το Στράβωνα μάλιστα, εδώ θα πρέπει να τοποθετηθεί ο Στενύκλαρος, η πρωτεύουσα της Μεσσηνίας μετά την κάθοδο των Δωριέων. Βέβαια ο Στενύκλαρος του Κρεσφόντη θα πρέπει να ήταν ένα μικρό αγροτικό πόλισμα περίπου στη μέση της Μεσσηνίας, νοτιότερα της παλιάς πρωτεύουσας, της Ανδανίας. Ποια ακριβώς είναι η θέση του αρχαίου Στενυκλάρου δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με βεβαιότητα σήμερα γιατί η πόλη αυτή είναι από τις πρώτες που εξαφανίστηκαν πρώιμα. Η αναφορά όμως του Παυσανία για τη γειτνίαση του Στενυκλάρου με την Αμφεια είναι σαφής:«...Οι δε Μεσσήνιοι τότε, ως τα περί την Αμφειαν ήκουον παρ' αυτών των αποσωθέντων εκ της αλώσεως, συνελέγοντο ες Στενύκληρον από των πόλεων» (Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις – Μεσσηνιακά IV,6,6).
Βέβαια και η θέση της Αμφειας δεν μπορεί να αναγνωρισθεί με βεβαιότητα. Από την τοπογραφία όμως αυτή θα πρέπει να τοποθετηθεί ανατολικά του Μελιγαλά και του χωριού Κατσαρού. Ετσι για τον αρχαίο Στενύκλαρο η θέση στο πλάτωμα των Τσουκαλέικων μοιάζει πολύ πιθανή.
Ο Στενύκλαρος έγινε πρωτεύουσα από τον Κρεσφόντη που μετά την επικράτηση των Δωριέων προχώρησε σε διοικητική διαίρεση της Μεσσηνίας σε πέντε ευρείες περιοχές. Η φιλολαϊκή πολιτική και η σοφή διοίκησή του τον έκαναν πολύ αγαπητό στο λαό του αλλά ταυτόχρονα ερέθισαν τους πλούσιους προύχοντες του βασιλείου του. Ετσι, στο Στενύκλαρο, ίσως πάνω στο πλάτωμα του "κάστρου των Τσουκαλέικων", δολοφονήθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους ο πρώτος από τη δυναστεία των Δωριέων. Τον Κρεσφόντη τον διαδέχθηκε ο γιος του Αίπυτος.
Νοτιοανατολικά, περίπου επτά χιλιόμετρα από το χωριό Κατσαρού, κοντά στο Πεύκο (Μπάλα), υπάρχει μια βαθιά χαράδρα που η τοπική παράδοση τη λέει "Νεραϊδόκηπο" και την ταυτίζει με τη "Μεγάλη Τάφρο". Λέγεται βέβαια ότι και αυτή θα πρέπει να τοποθετηθεί βορειότερα, λόγω της συμμετοχής στην ομώνυμη μάχη και των Αρκάδων και του προδότη βασιλιά τους Αριστοκράτη, τον τρίτο χρόνο του Γ΄ Μεσσηνιακού πολέμου (507 π.Χ.). Αυτό όμως δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η μάχη στη "Μεγάλη Τάφρο" έγινε στα σύνορα Μεσσηνίας - Αρκαδίας, ενώ δεν μπορεί και δεν πρέπει κανείς να παραγνωρίζει τις τοπικές παραδόσεις. Αλλωστε γιατί δεν μπορούσαν οι Αρκάδες να πάρουν μέρος σε μια μάχη λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα;
Η έκταση του οχυρού που σήμερα μπορεί να αποδοθεί και στον δωρικό Στενύκλαρο, που σήμερα τα ίχνη του φαίνονται από τους γκρεμισμένους λιθοσωρούς, είναι μεγάλη και δείχνει ότι η οχυρωμένη μεσσηνιακή πρωτεύουσα ήταν ισχυρή. Η εποπτική, στρατηγικής σημασίας θέση του πρέπει να την έκανε απρόσβλητη αφού η άνοδος σ' αυτήν πρέπει να ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Αυτό το οχυρό πρέπει να υπήρξε και αργότερα, έστω και πρόχειρη έδρα αρκετών αντιμαχόμενων σε διάφορες ιστορικές περιόδους.
Βιβλιογραφία και πηγές:
[1]M. N. Valmin, Etudes Topographiques sur la Messenie Ancienne, Lund 1930.
[2]A.Δ. 20 1965
[3]ΑΔ 52 (1997) σελ. 263
[4]ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/11741/582/28-3-2000 - ΦΕΚ 511/Β/7-4-2000 Κήρυξη λόφου "Κάστρο" στα Τσουκαλαίικα Ν. Μεσσηνίας ως αρχαιολογικού χώρου. "Για την αποτελεσματικότερη προστασία των αρχαιοτήτων της περιοχής κηρύσσουμε το λόφο "Κάστρο" στα Τσουκαλαίικα Ν. Μεσσηνίας ως Αρχαιολογικό Χώρο.
[5]Γιάννης Μπίρης: Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Το κάστρο στα Τσουκαλέικα
