Η θέση βρίσκεται 3χλμ. βορειο- βορειοανατολικά του ΔΔ Μακρυσίων του Δήμου Σκιλλούντος[2], στην πλαγιά λόφου, ο οποίος εποπτεύει την κοιλάδα του Αλφειού, τον εύφορο κάμπο που απλώνεται εκατέρωθεν αυτής, καθώς και την σύγχρονη επαρχιακή οδό Αρχ Ολυμπίας- Κρεστένων. Η περιοχή είναι κατάφυτη με καλλιέργειες ελαιοδένδρων και εσπεριδοειδών.
Ιστορία ανασκαφών
Η έρευνα διεξήχθη από τον τότε προϊστάμενο της Ζ΄ ΕΠΚΑ, κ. Ν. Γιαλούρη, ο οποίος απεκάλυψε δύο θαλαμωτούς τάφους[3] (πιθανώς στην περιοχή να υπάρχουν και άλλα ταφικά μνημεία της αυτής χρονικής περιόδου). Οι τάφοι είχαν προσανατολισμό Α- Δ και είχαν λαξευθεί στο μαλακό ασβεστολιθικό πέτρωμα της περιοχής.
Θαλαμωτός τάφος Α
Σχήμα θαλάμου ακανόνιστο (διαστάσεων 3,37- 3,55Χ 3,00- 3,10μ. και ύψους 2,30μ.), με πολλές μικρές «κόγχες» στη βόρεια πλευρά, προκειμένου να συμπεριληφθούν στο θάλαμο και οι ταφικοί λάκκοι, οι οποίοι, έξι συνολικά, είχαν διαιρεθεί χωροταξικά σε δύο ομάδες: η πρώτη, περιλαμβάνει τους λάκκους γ, δ, ε, στ, που είχαν δημιουργηθεί στο βόρειο τμήμα του θαλάμου. Οι τρεις εξ΄ αυτών είχαν διάταξη λοξώς προς τον κατά μήκος άξονα του μνημείου, ενώ ο ε παράλληλα προς το τοίχωμα. Οι λάκκοι αυτοί δεν ήταν στεγασμένοι αλλά καλύπτονταν απλώς με χώμα[4].
Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από δύο λάκκους (α και β), ένας (ο α) κατά μήκος της νότιας πλευρά και ο άλλος (ο β) της ανατολικής, κατακόρυφα προς τον κατά Α- Δ άξονα το τάφου. Οι λάκκοι επιμήκεις, με καμπύλα τοιχώματα, καλύπτονταν με μεγάλων διαστάσεων λίθους- πλάκες (0,53- 0,64 Χ 0,20- 0,38μ.).
Οι διαστάσεις των λάκκων ποικίλλουν: αυτοί της πρώτης ομάδας (εξαιρέσει του στ) έχουν μικρότερες διαστάσεις, συγκριτικά με τους α και β. Αναλυτικά:
Ταφικός λάκκος Γ: 1,10Χ 0,30μ.
Ταφικός λάκκος Δ: 1,57Χ 0,32μ.
Ταφικός λάκκος Ε: 0,90Χ 0,36μ.
Ταφικός λάκκος Στ: 1,80Χ 0,38μ.
Αντιθέτως, οι λάκκοι α και β διαθέτουν μήκος, που κυμαίνεται από 1,64 έως 1,87μ. και πλάτος από 0,42 έως 0,52μ. Το βάθος τους δεν υπερβαίνει τα 0,40μ.
Το στόμιο είναι πρόχειρα διαμορφωμένο (με μία μόνο παραστάδα στη βόρεια πλευρά της εισόδου), μήκους- βάθους περ. 1,10μ με τοιχώματα που συγκλίνουν προς το εσωτερικό του θαλάμου (από 0,80 σε 0,70μ).
Η είσοδος κλεινόταν με ξερολιθιά, σωζόμενου ύψους 1,19μ. και βάθους 1,10 ενώ το πλάτος της δεν ξεπερνά τα 0,70μ[5]. Ο δρόμος ανεσκάφη σε μήκος περίπου 3,5μ., χαρακτηρίζεται από κατωφερική κλίση[6] προς την είσοδο και το πλάτος του ευρύνεται προ της εισόδου (από 1,06μ. στην αρχή του σε 1,13μ.).
Ευρήματα:
Ψευδόστομοι, κρατήρας με εικονιστική παράσταση, ασκός, προχοϊκός κύαθος, κυάθιο, αρτόσχημο αλάβαστρο, τρίωτοι αμφορείς, λίθινα αφονδύλια, πλακίδια υαλόμαζας.
Χρονολόγηση: ΥΕΙΙΙΑ2- ΥΕΙΙΙΓ (πρώιμη).
Θαλαμωτός τάφος Β
Η κάτοψη θαλάμου είναι σχεδόν ορθογώνια (καμπύλα τα τοιχώματα της ανατολικής και νότιας πλευράς) και διαστάσεων 3,25μ.Χ 2,53μ. Το μέγιστο ύψος της θολωτής οροφής μετρήθηκε στα 1,70 - 1,75μ. Στο κέντρο του θαλάμου και σχεδόν παράλληλα προς τον κατά μήκος άξονα του μνημείου, λαξεύθηκαν δύο επιμήκεις λάκκοι με καμπυλόγραμμες απολήξεις. Ονομάστηκαν α και β, είχαν δε τις εξής διαστάσεις:
Ταφικός λάκκος α: 1,45Χ 0,40Χ 0,50μ. (βάθος)
Ταφικός λάκκος β: 1,62Χ 0,36Χ 0,42μ. (βάθος)[7].
Και οι δύο λάκκοι στεγάζονταν με λίθους μεσαίους και μεγάλου μεγέθους, χωρίς την ύπαρξη κάποιου περιχειλώματος ή ειδικής διαμόρφωσης του φυσικού εδάφους (ο μεγαλύτερος διαστάσεων 0,57Χ 0,38μ).
Το στόμιο διαμορφώθηκε χωρίς αρχιτεκτονικές εκλεπτύνσεις (μικρή παραστάδα στη βόρεια παρειά), είχε τοιχώματα που διευρύνονταν προς το εσωτερικό του μνημείου (το πλάτος από 0,80 έφθανε στα 0,89- 0,91μ.). Το στόμιο, όπως και στους λοιπούς θαλαμωτούς, κλεινόταν με ξερολιθιά (ύψους 1,47μ. και βάθους 1,37). Και στην περίπτωση του τάφου Β, η βάση της ξερολιθιάς- υποδομή φτιαχνόταν από μεγάλου μεγέθους λίθους, οι οποίοι εξείχαν ελαφρώς των υπολοίπων (δίκην κρηπίδας), ενώ η ανωδομή από πολύ μικρότερους πλακοειδείς λίθους .
Το σύνολο του μετώπου του μνημείου υπολογίζεται στα 3,10μ. Ο δρόμος, ο οποίος ανεσκάφη σε μήκος 4,90- 5,00μ. και χαρακτηρίζεται από ελαφρά κατωφερική κλίση προς την είσοδο, είχε πλάτος μόλις 0,82μ. στην αρχή του και 1,47μ. προ της εισόδου.
Ευρήματα:
Αρτόσχημο αλάβαστρο, τρίωτος κρατηρίσκος, ψευδόστομοι, δίωτες κύλικες, προχοϊκοί κύαθοι, απιόσχημοι πιθαμφορίσκοι, τρίωτοι αμφορείς, δίωτος αμφορεύς, αλάβαστρα, λίθινα σφονδύλια.
Χρονολόγηση: ΥΕΙΙΙΑ2- ΥΕΙΙΙΒ2/ΙΙΙΓ (πρώιμη).
Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από δύο λάκκους (α και β), ένας (ο α) κατά μήκος της νότιας πλευρά και ο άλλος (ο β) της ανατολικής, κατακόρυφα προς τον κατά Α- Δ άξονα το τάφου. Οι λάκκοι επιμήκεις, με καμπύλα τοιχώματα, καλύπτονταν με μεγάλων διαστάσεων λίθους- πλάκες (0,53- 0,64 Χ 0,20- 0,38μ.).
Οι διαστάσεις των λάκκων ποικίλλουν: αυτοί της πρώτης ομάδας (εξαιρέσει του στ) έχουν μικρότερες διαστάσεις, συγκριτικά με τους α και β. Αναλυτικά:
Ταφικός λάκκος Γ: 1,10Χ 0,30μ.
Ταφικός λάκκος Δ: 1,57Χ 0,32μ.
Ταφικός λάκκος Ε: 0,90Χ 0,36μ.
Ταφικός λάκκος Στ: 1,80Χ 0,38μ.
Αντιθέτως, οι λάκκοι α και β διαθέτουν μήκος, που κυμαίνεται από 1,64 έως 1,87μ. και πλάτος από 0,42 έως 0,52μ. Το βάθος τους δεν υπερβαίνει τα 0,40μ.
Το στόμιο είναι πρόχειρα διαμορφωμένο (με μία μόνο παραστάδα στη βόρεια πλευρά της εισόδου), μήκους- βάθους περ. 1,10μ με τοιχώματα που συγκλίνουν προς το εσωτερικό του θαλάμου (από 0,80 σε 0,70μ).
Η είσοδος κλεινόταν με ξερολιθιά, σωζόμενου ύψους 1,19μ. και βάθους 1,10 ενώ το πλάτος της δεν ξεπερνά τα 0,70μ[5]. Ο δρόμος ανεσκάφη σε μήκος περίπου 3,5μ., χαρακτηρίζεται από κατωφερική κλίση[6] προς την είσοδο και το πλάτος του ευρύνεται προ της εισόδου (από 1,06μ. στην αρχή του σε 1,13μ.).
Ευρήματα:
Ψευδόστομοι, κρατήρας με εικονιστική παράσταση, ασκός, προχοϊκός κύαθος, κυάθιο, αρτόσχημο αλάβαστρο, τρίωτοι αμφορείς, λίθινα αφονδύλια, πλακίδια υαλόμαζας.
Χρονολόγηση: ΥΕΙΙΙΑ2- ΥΕΙΙΙΓ (πρώιμη).
Θαλαμωτός τάφος Β
Η κάτοψη θαλάμου είναι σχεδόν ορθογώνια (καμπύλα τα τοιχώματα της ανατολικής και νότιας πλευράς) και διαστάσεων 3,25μ.Χ 2,53μ. Το μέγιστο ύψος της θολωτής οροφής μετρήθηκε στα 1,70 - 1,75μ. Στο κέντρο του θαλάμου και σχεδόν παράλληλα προς τον κατά μήκος άξονα του μνημείου, λαξεύθηκαν δύο επιμήκεις λάκκοι με καμπυλόγραμμες απολήξεις. Ονομάστηκαν α και β, είχαν δε τις εξής διαστάσεις:
Ταφικός λάκκος α: 1,45Χ 0,40Χ 0,50μ. (βάθος)
Ταφικός λάκκος β: 1,62Χ 0,36Χ 0,42μ. (βάθος)[7].
Και οι δύο λάκκοι στεγάζονταν με λίθους μεσαίους και μεγάλου μεγέθους, χωρίς την ύπαρξη κάποιου περιχειλώματος ή ειδικής διαμόρφωσης του φυσικού εδάφους (ο μεγαλύτερος διαστάσεων 0,57Χ 0,38μ).
Το στόμιο διαμορφώθηκε χωρίς αρχιτεκτονικές εκλεπτύνσεις (μικρή παραστάδα στη βόρεια παρειά), είχε τοιχώματα που διευρύνονταν προς το εσωτερικό του μνημείου (το πλάτος από 0,80 έφθανε στα 0,89- 0,91μ.). Το στόμιο, όπως και στους λοιπούς θαλαμωτούς, κλεινόταν με ξερολιθιά (ύψους 1,47μ. και βάθους 1,37). Και στην περίπτωση του τάφου Β, η βάση της ξερολιθιάς- υποδομή φτιαχνόταν από μεγάλου μεγέθους λίθους, οι οποίοι εξείχαν ελαφρώς των υπολοίπων (δίκην κρηπίδας), ενώ η ανωδομή από πολύ μικρότερους πλακοειδείς λίθους .
Το σύνολο του μετώπου του μνημείου υπολογίζεται στα 3,10μ. Ο δρόμος, ο οποίος ανεσκάφη σε μήκος 4,90- 5,00μ. και χαρακτηρίζεται από ελαφρά κατωφερική κλίση προς την είσοδο, είχε πλάτος μόλις 0,82μ. στην αρχή του και 1,47μ. προ της εισόδου.
Ευρήματα:
Αρτόσχημο αλάβαστρο, τρίωτος κρατηρίσκος, ψευδόστομοι, δίωτες κύλικες, προχοϊκοί κύαθοι, απιόσχημοι πιθαμφορίσκοι, τρίωτοι αμφορείς, δίωτος αμφορεύς, αλάβαστρα, λίθινα σφονδύλια.
Χρονολόγηση: ΥΕΙΙΙΑ2- ΥΕΙΙΙΒ2/ΙΙΙΓ (πρώιμη).
Το οστεολογικό υλικό[8]
Ανασκαφικές εργασίες που διεξήχθησαν στη θέση Κανιά του ΔΔ Μακρυσίων[9] στις αρχές της δεκαετίας του 50 υπό τον τότε Προϊστάμενο της Ζ ΕΠΚΑ κ. Ν. Γιαλούρη έφεραν στο φως δύο θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους (Θ.Τ. Α-Β), οι οποίοι χρονολογούνται βάσει της κεραμικής τυπολογίας στις YEIIIA2- YEIIIΓ περιόδους.
Η θέση τοποθετείται σε κλιτύ λόφου νοτίως της κοίτης του Αλφειού ποταμού σε μικρή απόσταση από την παρόχθια κοιλάδα έχοντας εξαιρετική εποπτεία του ευρύτερου χώρου και των πεδινών εκτάσεων βορειότερα.
Στο πλαίσιο σχετικής αδειοδότησης μακροσκοπικής μελέτης οστεολογικού υλικού για την εν λόγω θέση[10] έγινε προσπάθεια κατά το έτος 2009 αναζήτησης των κιβωτιδίων σκελετικών λειψάνων της παλαιάς αυτής ανασκαφής. Έπειτα από προσπάθεια ανεύρεσης του υλικού, εντοπίστηκε μικρό κιβωτίδιο με την ένδειξη στο εσωτερικό του «ΜΑΚΡΙΣΙΑ Τ.Β», σαφέστατα γραμμένη σε μεταγενέστερους της δεκαετίας του 50 χρόνους. Έχοντας κατά την έρευνα εντοπίσει κιβωτίδια ταφικών μνημείων της περιοχής των Μακρυσίων με σαφή στοιχεία ένδειξης, θεωρήθηκε πως το συγκεκριμένο υλικό αφορά την ανασκαφή του κ. Ν. Γιαλούρη στη θέση των Κανιών. Πέραν αυτού, ένας λόγος που συγκλίνει προς την αυτή ερμηνεία είναι η ποσότητα του υλικού. Τα ανευρεθέντα σκελετικά λείψανα προφανέστατα ανήκουν σε θαλαμωτό τάφο, καθότι το ξύλινο κιβωτίδιο εμπεριέχει οστά πέντε τουλάχιστον ταυτοποιημένων ατόμων.
Το αποσπασματικά σωζόμενο περιεχόμενο, αποτελείτο από μακρά οστά (8 μηριαία, εκ των οποίων πέντε (5) δεξιού ποδός -ένα ακέραιο, τέσσερα εξαιρετικά θρυμματισμένα- και τρία (3) αριστερού -τα δύο μέγιστης διατήρησης 25 εκ.-, τέσσερις (4) κνήμες: τρεις (3) σε κακή κατάσταση διατήρησης (δεξιού ποδός) και μια που διασωζόταν ακέραιη (αριστερού ποδός). Επίσης, τρία βραχιόνια δύο αριστερού άκρου και ένα δεξιού), δύο θραυσμένα κρανιακά οστά (βρεγματικό και ινιακό οστούν) και μέρος σπλαγχικού κρανίου. Οκτώ σπόνδυλοι, δύο θωρακικοί -Θ10, Θ 11 ή 12-, πέντε οσφυϊκοί (2O3, 3 O2) και δύο θραύσματα κάτω γνάθων (δύο αριστερά θραύσματα, εκ των οποίων το ένα διέσωζε μέρος της κλάδου.
Το σύνολο παρέχει την δυνατότητα εξακρίβωσης -ως αναφέρθη ανωτέρω- τουλάχιστον οκτώ (8) ατόμων κατά ελάχιστο αριθμό. Η ποσότητα του οστεολογικού υλικού κρίνεται πενιχρή. Ταυτίζεται ποσοτικά όμως, με τον αριθμό που περιγράφεται στη διατριβή του Νικολέντζου[11] για τον Θ.TB των Κανιών, βάσει των ιδιόχειρων σημειώσεων του ανασκαφέα περί ανεύρεσης τεσσάρων ταφών πλήρως αναμοχλευμένων.
Τα αρχιτεκτονικά δεδομένα του τάφου, ο οποίος είχε λαξευθεί σε ασβεστολιθικό έδαφος, αφορούν στην κατασκευή ενός ορθογώνιου θαλάμου εντός του οποίου ανευρέθηκαν δύο επιμήκεις ταφικοί λάκκοι (α-β)[12].
Τα ανθρωπολογικά δεδομένα που ανευρέθηκαν, τα οποία δεν μπορούμε να σχετίσουμε με επιμέρους ταφές, αφορούν στον προσδιορισμό φύλου (4) ατόμων -βάσει των φαινοτυπικών στοιχείων που παρείχε η μακροσκοπική μελέτη των μακρών οστών- για τα οποία δύο περιπτώσεις θεωρούνται εξακριβωμένες, ενός άρρενος και μιας θήλεος.
Στο πλαίσιο σχετικής αδειοδότησης μακροσκοπικής μελέτης οστεολογικού υλικού για την εν λόγω θέση[10] έγινε προσπάθεια κατά το έτος 2009 αναζήτησης των κιβωτιδίων σκελετικών λειψάνων της παλαιάς αυτής ανασκαφής. Έπειτα από προσπάθεια ανεύρεσης του υλικού, εντοπίστηκε μικρό κιβωτίδιο με την ένδειξη στο εσωτερικό του «ΜΑΚΡΙΣΙΑ Τ.Β», σαφέστατα γραμμένη σε μεταγενέστερους της δεκαετίας του 50 χρόνους. Έχοντας κατά την έρευνα εντοπίσει κιβωτίδια ταφικών μνημείων της περιοχής των Μακρυσίων με σαφή στοιχεία ένδειξης, θεωρήθηκε πως το συγκεκριμένο υλικό αφορά την ανασκαφή του κ. Ν. Γιαλούρη στη θέση των Κανιών. Πέραν αυτού, ένας λόγος που συγκλίνει προς την αυτή ερμηνεία είναι η ποσότητα του υλικού. Τα ανευρεθέντα σκελετικά λείψανα προφανέστατα ανήκουν σε θαλαμωτό τάφο, καθότι το ξύλινο κιβωτίδιο εμπεριέχει οστά πέντε τουλάχιστον ταυτοποιημένων ατόμων.
Το αποσπασματικά σωζόμενο περιεχόμενο, αποτελείτο από μακρά οστά (8 μηριαία, εκ των οποίων πέντε (5) δεξιού ποδός -ένα ακέραιο, τέσσερα εξαιρετικά θρυμματισμένα- και τρία (3) αριστερού -τα δύο μέγιστης διατήρησης 25 εκ.-, τέσσερις (4) κνήμες: τρεις (3) σε κακή κατάσταση διατήρησης (δεξιού ποδός) και μια που διασωζόταν ακέραιη (αριστερού ποδός). Επίσης, τρία βραχιόνια δύο αριστερού άκρου και ένα δεξιού), δύο θραυσμένα κρανιακά οστά (βρεγματικό και ινιακό οστούν) και μέρος σπλαγχικού κρανίου. Οκτώ σπόνδυλοι, δύο θωρακικοί -Θ10, Θ 11 ή 12-, πέντε οσφυϊκοί (2O3, 3 O2) και δύο θραύσματα κάτω γνάθων (δύο αριστερά θραύσματα, εκ των οποίων το ένα διέσωζε μέρος της κλάδου.
Το σύνολο παρέχει την δυνατότητα εξακρίβωσης -ως αναφέρθη ανωτέρω- τουλάχιστον οκτώ (8) ατόμων κατά ελάχιστο αριθμό. Η ποσότητα του οστεολογικού υλικού κρίνεται πενιχρή. Ταυτίζεται ποσοτικά όμως, με τον αριθμό που περιγράφεται στη διατριβή του Νικολέντζου[11] για τον Θ.TB των Κανιών, βάσει των ιδιόχειρων σημειώσεων του ανασκαφέα περί ανεύρεσης τεσσάρων ταφών πλήρως αναμοχλευμένων.
Τα αρχιτεκτονικά δεδομένα του τάφου, ο οποίος είχε λαξευθεί σε ασβεστολιθικό έδαφος, αφορούν στην κατασκευή ενός ορθογώνιου θαλάμου εντός του οποίου ανευρέθηκαν δύο επιμήκεις ταφικοί λάκκοι (α-β)[12].
Τα ανθρωπολογικά δεδομένα που ανευρέθηκαν, τα οποία δεν μπορούμε να σχετίσουμε με επιμέρους ταφές, αφορούν στον προσδιορισμό φύλου (4) ατόμων -βάσει των φαινοτυπικών στοιχείων που παρείχε η μακροσκοπική μελέτη των μακρών οστών- για τα οποία δύο περιπτώσεις θεωρούνται εξακριβωμένες, ενός άρρενος και μιας θήλεος.
Ως προς την ηλικία, αναγνωρίστηκαν τρεις περιπτώσεις -βάσει του βαθμού συνοστέωσης της επίφυσης επί μακρών οστών και της πλήρους έκφυσης τρίτου γομφίου. Πρόκειται για τρία άτομα της πρώτης ενηλικίωσης (17-25 ετών).
Ενήλικες θα πρέπει να είναι και τα δύο άτομα που φέρουν αλλοιώσεις στους σπονδύλους της οσφυϊκής μοίρας (σε δύο Ο2 σπονδύλους και σε έναν Ο3).
Ενήλικες θα πρέπει να είναι και τα δύο άτομα που φέρουν αλλοιώσεις στους σπονδύλους της οσφυϊκής μοίρας (σε δύο Ο2 σπονδύλους και σε έναν Ο3).
Παθολογικά δεδομένα τα οποία διαπιστώθηκαν επί του σκελετικού υλικού αφορούν, στην παρουσία τερηδονισμού γομφίου (δεύτερος αριστερός κάτω γομφίος) αριστερής κάτω γνάθου επί της παρειακής επιφανείας της μύλης και στην εκφυλιστική αλλοίωση σε δύο περιπτώσεις σπονδύλων, όπου επί του σώματος και στις αποφύσεις τους παρατηρείται αύξηση της οστικής μάζας, η οποία σχετίζεται με την παρουσία οστεοφύτων.
Δυστυχώς, η παλαιότητα της ανασκαφής δεν συνέβαλε στον εντοπισμό του οστεολογικού υλικού του Θ.Τ Α., ο οποίος θα προσέφερε την δυνατότητα εξακρίβωσης περισσότερων στοιχείων, για την κοινότητα η οποία ήταν εγκατεστημένη πλησίον της Ολυμπίας, εντοπισμένη κάθετα προς την παραγωγική πηγή (Αλφειός π.), όπως άλλωστε το σύνολο των ΥΕΠΙ εγκαταστάσεων της ηλειακής γης. Η περιγραφή του Θ.Τ.Α όσον αφορά τα ταφονομικά δεδομένα[13] - αναφέρονται δύο πρωτογενείς ταφές και δεκαπέντε ανακομιδές οστών- θα συνέδραμε τα μέγιστα στην κατανόηση των οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων τόσο χωρικά όσο και χρονικά.
Γενικά, το μικρό δείγμα που διεσώθη από την ανασκαφή των Κανιών, δεν διαφοροποιεί την εικόνα, που συναντάται στο σύνολο του μελετηθέντος σκελετικού υλικού. Η παρουσία τερηδονισμού, αν και μεμονωμένο περιστατικό, σχετίζεται με την πλούσια σε υδατάνθρακες διατροφή[14] στοιχείο που απαντά σε μεγάλο ή μέτριο βαθμό σε όλες τις θέσεις, είτε πρόκειται για χθαμαλούς λόφους της ενδοχώρας είτε για ημιορεινές εγκαταστάσεις. Οι καταπονήσεις της σπονδυλικής στήλης σχετίζονται άμεσα με την μορφή της εργασίας, που κατά τα φαινόμενα σχετίζεται με αγροτικές- γεωργικές εργασίες.
[1] Νικολέντζος Κωνσταντίνος, "Μυκηναϊκή Ηλεία: Πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα". Σελ.131
[2] Και τέσσερα χιλιόμετρα δυτικώς της Ολυμπίας, στην αριστερή όχθη του Αλφειού πρβ και ΠΑΕ 1954, σελ. 295-298 και BCH 1954, σελ.128-129, Kontorli-Papadopoulou 1975, σελ.156.
[3] BCH 1954, σελ.128.
[4] Πρβ και Kontorli- Papadopoulou 1975, σελ. 404.
[5] Το μέτωπο της εισόδου αγγίζει τα 2μ (βάσει της σχεδιαστικής αποτύπωσης).
[6] Στις ιδιόχειρες σημειώσεις του ανασκαφέως κ. Ν. Γιαλούρη αναγράφεται: «Ο δρόμος κατήρχετο σχηματίζων από της αρχής και εις απόστασιν 7,20 βαθμίδα, όποθεν η κατωφέρεια συνεχίζετο δι΄ελαφρότερας βαθμίδας εις ακανόνιστα διαστήματα. Προς το τέλος του δρόμου βαθαίνει προς το μέσον ούτος (δηλ. ο δρόμος)». Πάντως στην τομή του τάφου δεν αποτυπώνεται η ύπαρξη βαθμίδος αλλά η κατωφερική κλίση προς την είσοδο.
[7] Kontorli-Papadopoulou 1975, σελ.404.
[8] Λαμπρόπουλος Σωτήριος, "Η διάδραση του περιβάλλοντος και των κοινωνικών δομών: Το παράδειγμα της Μυκηναϊκής Ηλείας". Σελ.361
[9] Περί τα 3χλμ., BBA του σημερινού χωριού.
[10] Ο Συριόπουλος αναφέρει τη θέση ως Χάνια Μακρισίων, 1001.
[11] Νικολέντζος 2009, 790.
[12] Kontorli - Papadopoulou 1975, 404
[13] Νικολέντζος 2009, 790.
[14] Brothwell D.& P. Brothwell, (1998), “Food in Antiquity. A survey of the Diet of Early people'. John Hopkins University, 13-25
Π 215. Mακρύσια Τάφος. Τρίωτος αμφορέας (FS35). Συγκολλημένος. Αποκρουσμένος σε πολλά τμήματα της κοιλιάς. Πηλός ωχροκάστανος. Επίχρισμα υπόλευκο-κιτρινωπό. Βαφή καστανομέλανη- καστανέρυθρη. Χείλος κυρτό, έξω νεύον. Λαιμός υψηλός. Λαβές κατακόρυφες, ταινιωτές με κεντρική Πλαστική νεύρωση. Κοιλιά απιόσχημη. Βάση δακτυλιόσχημη. Μεταξύ των λαβών, στενή ζώνη διακόσμησης με ενάλληλα άγκισιρα (FM19,50) , ορίζεται άνω και κάτω με μία και τρεις ταινίες αντίστοιχα. Στο υπόλοιπο σώμα ομάδα τριών ταινιών. Χείλος, λαιμός και το κατώτερο τμήμα
της κοιλιάς ολόβαφα. Υψ.: 0,396μ. Διάμ.στ.εξ.0,205μ. Διάμ.στ.ες.: 0,10μ. Μεγ. Διάμ.:0,305μ. Διάμ.β.:0,121μ. Xρον: YEIIIA2/B
Π 212. Μακρύσια. Τάφος Β, λακκοειδής τάφος A. Τρίωτος Πιθαμφορίσκος (FS45). Ακέραιος. Αποκρουσμένος στη βάση. Πηλός και επίχρισμα ωχροκάστανα. Βαφή καστανόφαιη. Χείλος πλατύ, έξω νεύον. Λαιμός βραχύτατος. Λαβές οριζόντιες, κυκλικής διατομής. Σώμα αμφικωνικό. Βάση επίπεδη-κοίλη. Στον ώμο ομάδες ομόκεντρων επάλληλων αψιδωμάτων/γραμμωτά λέπια (FM Περ. 44, 10). Στο υπόλοιπο σώμα ταινίες ενώ το χείλος, ο λαιμός και η βάση είναι ολόβαφα. Υψ.: 0,119μ., Δ.στ.εξ: 0,077μ. Διάμ.στ.ες.:0,065μ. Μεγ. Διάμ.:0,116μ. Διάμ.β.0,040μ. Xρον: YEΙΙΙB
Π 221. Μακρύσια. Τάφος Β. Τρίωτο αλάβαστρο (FS85) με πώμα. Ακέραιο. Πηλός κιτρινωπός, επίχρισμα ωχροκάστανο. Βαφή καστανέρυθρη. Χείλος κυρτό, έξω νεύον. Λαιμός βραχύς. Λαβές οριζόντιες, κυκλικής διατομής. Σώμα σφαιρικό, έντονα πιεσμένο. Βάση επίπεδη. Μεταξύ των λαβών δικτυωτό κόσμημα (PM57,2). Στο υπόλοιπο σώμα ταινίες, στην κατώτερη επιφάνεια της βάσης τέσσερεις ομόκεντροι κύκλοι. Χείλος, λαιμός καθώς και η εξωτερική επιφάνεια των λαβών ολόβαφα. Υψ.: 0,135μ., Δ.Στ. εξ., 0,105μ. Δ.στ.ες. 0,088μ. Μεγ. Διάμ.:0,175μ. Πώμα βάση κύλικος, Διάμ.0,078μ. Αβαφη. Xρον: YEIΙΙA2-B
Π 223. Μακρίσια. Τάφος Α (παρεδόθη υπό Χρ. Καρατζά). Τρίωτο αλάβαστρο (FS85). Συγκολλημένο. Συμπληρωμένο. Απολεπισμένο σε πολλά σημεία. Πηλός και επίχρισμα ωχροκίτρινα. Βαφή καστανομέλανη. Χείλος έξω νεύον. Λαιμός βραχύς. Λαβές οριζόντιες, κυκλικής διατομής. Σώμα απιόσχημο-πεπιεσμένο. Βάση επίπεδη. Μεταξύ των λαβών επάλληλες, κατακόρυφες γραμμές (FM64,19) , ενώ στο υπόλοιπο σώμα ταινίες. Η κατώτερη επιφάνεια της βάσης κοσμείται με ομόκεντρους κύκλους. Υψ.: 0,13μ. Διάμ, στ.εξ.0,082μ. Διάμ, στ.εσ; 0,063μ. Μεγ. Διάμ.:0,152μ. Xρον: YEIIIA2-B
Xρον:YEIIIA2-B1
ωχροκάστανα. Βαφή καστανόφαιη, ερυθρή. Δίσκος λαβών επίπεδος. Λαβές κατακόρυφες, ταινιωτές. Κοιλιά σφαιρική, ελαφρά πιεσμένη. Βάση δακτυλιόσχημη. Στον ώμο άγκιστρα-ενάλληλες γωνίες (FM58:8).Στον δίσκο τρείς ομόκεντροι κύκλοι, ενώ στο υπόλοιπο σώμα επάλληλες ταινίες και γραμμές ανισομεγέθεις. Λαβές, εξαιρουμένου τριγώνου πλησίον του δίσκου λαβών, και βάση ολόβαφα. Υψ.: 0,087μ. Διάμ.δ.:0,022μ. Μεγ. Διάμ.:0,091μ. Διάμ.β.0,034μ. Xρον: YEIIIA2-B1
Π 233. Mακρίσια. Τάφος Α. Προχοϊκός κύαθος (FS252). Συγκολλάται από τρία τεμάχια. Λείπει σχεδόν το μισό αγγείο, συμπληρωμένο. Πηλός και επίχρισμα κιτρινοφαιά. Βαφή μελανοφαιή, Χείλος Πλατύ, έξω νεύον. Λαβή κατακόρυφη, ταινιωτή. Σώμα βαθύ, σφαιροκωνικό. Ολόβαφος. Υψ.: 0,056μ, Δστ.εξ.:0,088μ, ΔB:0,037μ Xρον: YEIIIA2-B
δισκοειδής/επίπεδη. Η διακόσμηση περιορίζεται στη βάση της λαβής και αποτελείται από ακτινωτά διαταγμένες γραμμές. Το λοιπό αγγείο ολόβαφο με καστανομέλανο χρώμα, το οποίο έχει απολεπισθεί. Υψ.: 0,057μ. Διάμ.στ.: 0,021μ. Διάμ.β.:0,040μ. Χρον:YEIIIA2/B
βαθειά, σφαιροκωνική. Εξαιρετικά βραχύ στέλεχος. Επίπεδη, διευρυμένη βάση με εσωτερική, κεντρική κοιλότητα. Ολόβαφη. Υψ.:0,107μ. Δστ:0,099μ. Διάμ.β.0,069μ. Xρον:YEIIIA1
Π 237. Μακρίσια. Τάφος Β (εκ του απέναντι της εισόδου σκελετού). Δίωτη κύλικα (FS264). Συγκολλημένη από πολλά τεμάχια. Αποκρουσμένη και ελλιπής σε πολλά σημεία του χείλους, της κοιλιάς και της βάσης. Πηλός ωχρός-ωχροκάστανος. Επίχρισμα στο χρώμα του Πηλού, βαφή ερυθρή-καστανέρυθρη. Χείλος επίπεδο. Λαβές κατακόρυφες, ταινιωτές. Σώμα βαθύ, σφαιροκωνικό. Στέλεχος βραχύ, βάση επίπεδη με κεντρική κοιλότητα. Εσωτερικά και εξωτερικά ολόβαφη. Υψ.:0,116μ. δστ:0,104μ. διαμ.β:0,071μ. Xρον:YEIIIA2
