Το υδραγωγείο των αρχαίων Φαρών

Στο πλαίσιο κατασκευής του Έργου «Σύμβαση Παραχώρησης: Μελέτη-Κατασκευή-Χρηματοδότηση Λειτουργία-Συντήρηση και Εκμετάλλευση του Αυτοκινητόδρομου Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα και Κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη» και «Αποπεράτωση Οδικών Υποδομών του Αυτοκινητοδρόμου Κόρινθος-Τρίπολη- Καλαμάτα και κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη», η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (πρώην ΛΗ΄ ΕΠΚΑ) υλοποίησε με αυτεπιστασία το Υποέργο 9 «Αρχαιολογικές Εργασίες και Έρευνες της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ», από τον Οκτώβριο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2016. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Συνοχής και το ΕΤΠΑ στο πλαίσιο του Ε.Π. «Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας», με συνολικό κόστος 752.185,82 ευρώ1. Παράλληλα, η πρώην 26η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και στη συνέχεια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας υλοποίησαν το Υποέργο 12 «Αρχαιολογικές Εργασίες και Έρευνες της 26ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων» προϋπολογισμού 472.320,00 ευρώ. Στο σύνολό του το τεχνικό έργο υλοποιήθηκε από την εργολήπτρια εταιρεία Μορέας Α.Ε.

Αποτελέσματα των ανασκαφικών ερευνών στο πλαίσιο του Υποέργου 12

Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Υποέργου 12 «Αρχαιολογικές εργασίες και έρευνες της 26ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων», σε απόσταση περίπου 500- 600μ. ΒΑ του κάστρου της Καλαμάτας, επί του λόφου Τούρλες, εντοπίστηκαν επιμέρους τμήματα υδραγωγείου σε έκταση 2000 τ.μ., που μπορεί να χρονολογηθεί από τους ρωμαϊκούς έως τους μεταβυζαντινούς χρόνους2. 

Το μεγαλύτερο από τα αποκαλυφθέντα τμήματα του υδραγωγείου διατηρείται σε μέγιστο μήκος 86,52 μ. και πλάτος 0,60 μ., ενώ το ύψος του φτάνει τα 2,37μ.
Είναι κατασκευασμένο από αργούς λίθους, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται ενίοτε κεραμίδες, πλίνθοι και αποτμήματα αγωγών σε β΄ χρήση. 

Στην άνω επιφάνειά του διαμορφώνεται σε μεγάλο μήκος υδραγωγός, ενώ στο κατώτερο τμήμα της λιθοδομής έχουν διανοιχθεί οξυκόρυφα ανοίγματα, πιθανώς αποστραγγιστικά και επιχρισμένα εσωτερικά με υδραυλικό κονίαμα. 

Προς Νότο αποκαλύφθηκε δεύτερο σύστημα πήλινων κυλινδρικών αγωγών, που συνδέονται μεταξύ τους με αλληλοεπικάλυψη και πιθανόν ανάγονται στην υστερορωμαϊκή περίοδο. 

Τέλος, 700μ. περίπου από το σύμπλεγμα των αγωγών, στη θέση Πέρα Καλαμίτσι, ανασκάφτηκε λιθόκτιστο πηγάδι με στόμιο διαμέτρου 0,70μ., το οποίο βάσει της κεραμικής θα μπορούσε να χρονολογηθεί στους ελληνιστικούς χρόνους3.
Μικρότερης κλίμακας σωστικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν σε επιμέρους θέσεις (Τσακώνα, Αίπεια, Άνθεια, Αντικάλαμος, Καλάμι, Ασπρόχωμα), από όπου προήλθε κυρίως κεραμική που χρονολογείται από τους προϊστορικούς χρόνους έως και την Ύστερη Αρχαιότητα. Παράλληλα, στο πλαίσιο υλοποίησης του υποέργου πραγματοποιήθηκαν εργασίες αρχαιολογικής τεκμηρίωσης, καταγραφής, φωτογράφισης και συντήρησης των ευρημάτων, καθώς και φωτογραμμετρικής αποτύπωσης των περισσότερο εκτεταμένων οικοδομικών καταλοίπων (Άνθεια, Καλάμι).

Δημοσθένης Κοσμόπουλος – Μαριφίλη Βαλάκα
Νέες θέσεις και ευρήματα από τις αρχαιολογικές έρευνες για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου «Κόρινθος- Τρίπολη-Καλαμάτα» στη Μεσσηνία (ΑΕΠΕΛ2) Πρακτικά της Β΄ Επιστημονικής Συνάντησης Καλαμάτα, 1-4 Νοεμβρίου 2017

1. Υποέργο 12: Επίβλεψη: Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά, Νιόβη Μπούζα, Μαργαρίτα Καμίτση, αρχαιολόγοι. Συντηρητές αρχαιοτήτων: Αρεζίνα Σακκά, Μυρτώ Μαρίνη. Τεχνικός συντήρησης: Ηλίας Τσαπόγας. Εργατοτεχνικό προσωπικό: Αβραάμ Αθηνέλης, Προκόπης Τριγάζης, Δημήτριος Θεοδωρόπουλος, Γεώργιος Ντεκελές, Δημήτριος Παναγόπουλος, Παναγιώτης Χαραλαμπόπουλος, Αναστάσιος Μακρής, Κωνσταντίνος Μανωλόπουλος, Nικόλαος Συρίγος, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Νικόλαος Καλαρέμας. Σχέδια: Νικόλαος Κουτσίδης, τοπογράφος μηχανικός εργολήπτριας εταιρείας, Μαρίνα Γεωργούντζου σχεδιάστρια ΕΦΑ Μεσσηνίας. Υπόλογος: Μιχάλης Κάππας. Διοικητική-διαχειριστική υποστήριξη: Αγγελική Γεωργακοπούλου, Δήμητρα Νηφάκου, Αλεξάνδρα Μάρκου, Σοφία Δροσινού. Πρβλ. Μηλίτση-Κεχαγιά – Βαλάκα (χ.έ.έ.). Μηλίτση-Κεχαγιά – Καμίτση (χ.έ.έ.).
2. Καμίτση 2014, 793-794. Κάππας – Καμίτση 2015, 223-225. Μηλίτση-Κεχαγιά – Καμίτση (χ.έ.έ.).
3. Κάππας – Καμίτση 2015, 225. Μηλίτση-Κεχαγιά – Καμίτση (χ.έ.έ.).

Δημοσίευση του περιοδικού  kalamatajournal.gr 18 Μαΐου 2016 

Βρέθηκε εκεί που φτιάχνεται η περιμετρική το αρχαιότερο σύστημα ύδρευσης της Καλαμάτας! Θα καταστραφεί και αυτό;

Βουή από τα φορτηγά που κινούνται ασταμάτητα. Σκόνη καλύπτει τα πάντα. Θόρυβοι από τους εργάτες που στήνουν και ξεστήνουν τις σκαλωσιές. Όλα αυτά από την κατασκευή της περιμετρικής οδού της Καλαμάτας. Ένα έργο που για κάποιους θα φέρει ανάπτυξη στην πόλη. Για χάρη όμως του ίδιου έργου η Καλαμάτα χάνει, θυσιάζει απομεινάρια της ιστορίας της. Αφήνοντας, ωστόσο, η Καλαμάτα να χαθεί η ιστορία της δεν χάνει και την ψυχή της;… Κοντά στις Τούρλες, το λόφο απέναντι από το Κάστρο, ένας μυκηναϊκός τάφος καταστράφηκε ολοσχερώς προκειμένου να περάσει ο δρόμος. Στην ίδια περιοχή, για χάρη της περιμετρικής χάνεται το υδραγωγείο που στα βυζαντινά χρόνια έφερνε νερό στην πόλη. Τελευταία ανακαλύφθηκε, επίσης στην ίδια περιοχή, και ένα τμήμα του αρχαιότερου δικτύου ύδρευσης της πόλης. Θα χαθεί και αυτό; Ο κ. υπουργός Πολιτισμού τι λέει;…

Η ιστορία με το βυζαντινό υδραγωγείο είναι σχετικά παλιά και γνωστή. Όταν ξεκίνησαν οι εργασίες για την περιμετρική βρέθηκαν απομεινάρια του, ενημερώθηκε η αρχαιολογική υπηρεσία και ξεκίνησαν οι έρευνες. Τελικά ένα τμήμα του υδραγωγείου αυτού έγινε μπάζα και ισοπεδώθηκε, προκειμένου να κατασκευαστεί μια γέφυρα της περιμετρικής. Και το τμήμα που έχει απομείνει θα ισοπεδωθεί και αυτό, για να κατασκευαστεί παράδρομος.
Το νεότερο στοιχείο, που πρώτη φέρνει στη δημοσιότητα η Kalamata Journal, είναι ότι πρόσφατα και τυχαία ανακαλύφθηκε κάτω από το βυζαντινό υδραγωγείο ένα παλιότερο σύστημα ύδρευσης, της Ρωμαϊκής ίσως και παλιότερης περιόδου. Πρόκειται για έναν πήλινο σωλήνα που μετέφερε νερό στην πόλη, από το ποτάμι «Καλαμίτσι», που είχε νερό και τους 12 μήνες του χρόνου, σε αντίθεση με το Νέδοντα.

Ένα κομμάτι αυτού του τμήματος έχει καταστραφεί από τις εργασίες για την κατασκευή της περιμετρικής, ενώ ένα άλλο κομμάτι σώζεται σε καλή κατάσταση.
Αυτό ο πήλινος σωλήνας πιθανότατα μετέφερε νερό στις Ομηρικές Φαρές, την αρχαία Καλαμάτα, που βρισκόταν κάτω από την περιοχή του κάστρου, όπως μαρτυρούν και τα απομεινάρια που συνεχίζουν να είναι θαμμένα μπροστά από την εκκλησία της Υπαπαντής.
Πρόκειται λοιπόν για το αρχαιότερο σύστημα ύδρευσης της πόλης της Καλαμάτας. Και το ερώτημα είναι, θα έχει και αυτό την τύχη του βυζαντινού υδραγωγείου; Δεν μπορεί έστω να αποκοπεί ένα κομμάτι από το σωζόμενο τμήμα του και να μεταφερθεί σε ένα μουσειακό χώρο;
Πάντως η πιο θλιβερή θυσία για την περιμετρική οδό είναι η καταστροφή του τάφου, τον οποίο είχε ερευνήσει στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο γνωστός Άγγλος αρχαιολόγος Σίμπσον. Από την κεραμική που βρήκε γύρω από τον τάφο, χρονολόγησε το μνημείο περίπου στο -1.400! Ο μυκηναϊκός αυτός τάφος γκρεμίστηκε από μπουλντόζα! Υπάρχουν όμως στη γύρω περιοχή και άλλοι τάφοι, κάτι που οδηγεί στην εκτίμηση ότι εκεί ίσως βρισκόταν η νεκρόπολη της αρχαίας πόλης.
Αυτά τα απομεινάρια της ιστορίας της Καλαμάτας, ήσσονος δυστυχώς σημασίας για τους αναπτυξιολάγνους μπροστά στην κατασκευή ενός δρόμου, χάνονται. Και το ωραίο είναι ότι κάποιοι από αυτούς που υπερασπίζονται πολιτικά και οικονομικά τη διεκδίκηση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, όχι μόνο δεν έχουν κανένα πρόβλημα από την καταστροφή αυτών των μνημείων αλλά θα πουν και από πάνω ότι ο δρόμος θα φέρει και την πολιτιστική ανάπτυξη, παρά την πολιτιστική καταστροφή που προκαλεί…
Στ.Μ.

Δημοσίευση του περιοδικού kalamatajournal.gr  27 Μαΐου 2016 

Εισηγήσεις προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει ετοιμάσει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, προκειμένου να διασωθούν και αναδειχθούν αρχαιότητες που έχουν βρεθεί κατά την κατασκευή της περιμετρικής οδού της Καλαμάτας. Ανάμεσά τους το αρχαιότερο σύστημα ύδρευσης της πόλης, από τη Ρωμαϊκή περίοδο, την εύρεση του οποίου αποκάλυψε η «Kalamata Journal». Ωστόσο, η Εφορεία τονίζει απόλυτα κατηγορηματικά ότι για την κατασκευή του περιμετρικού δεν καταστράφηκε κανένας τάφος. Σε ό,τι αφορά μια λαξευμένη επιφάνεια που ισοπεδώθηκε προκειμένου να γίνει το έργο, η διευθύντρια της Υπηρεσίας, Ευαγγελία Μηλίτση, υπογράμμισε ότι σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για έναν από τους θαλαμοειδείς τάφους που είχε εντοπίσει ο γνωστός αρχαιολόγος Σίμπσον, στη δεκαετία του ’50…

Απευθυνθήκαμε στην κ. Μηλίτση, προκειμένου να μας ενημερώσει για τις αρχαιότητες που έχουν βρεθεί στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή της περιμετρικής οδού.

Σχετικά με την αποκάλυψή της Kalamata Journal, για την πρόσφατη ανακάλυψη πήλινων σωλήνων, η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για το αρχαιότερο σύστημα ύδρευσης της πόλης της Καλαμάτας. Σημείωσε ότι δεν έχει χρονολογηθεί ακόμη με ακρίβεια, ωστόσο είπε ότι εκτιμάται πως κατασκευάστηκε μεταξύ της ρωμαϊκής περιόδου και των πρωτοβυζαντινών χρόνων, δηλαδή από τον +2/ +3ο αιώνα έως τον  +6/ +7ο αιώνα. Πρόκειται, ανέφερε η κ. Μηλίτση, για πήλινους κυλινδρικούς σωλήνες τοποθετημένους επάνω στο έδαφος, «τους οποίους θα είναι έγκλημα να τους αφήσουμε εκεί, εκτεθειμένους σε διάφορους κινδύνους, από τα ζώα που κινούνται στην περιοχή μέχρι τις ανθρώπινες δραστηριότητες». Γι’ αυτό το λόγο, είπε η διευθύντρια, η εισήγηση προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο είναι, εφόσον έχουν ολοκληρωθεί η αποτύπωση, η φωτογράφηση και οι υπόλοιπες έρευνες και τεκμηριώσεις, να αποσπαστούν οι πήλινοι αυτοί σωλήνες από την Υπηρεσία και να εκτίθενται σε διάφορες εκδηλώσεις, ιδιαίτερα εκπαιδευτικού αντικειμένου και τις υποδομές και την ύδρευση στα αρχαία χρόνια. Η κ. Μηλίτση τόνισε ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει χώρος ώστε να αυτά τα ευρήματα να εκτίθενται μόνιμα σε κάποιο μουσείο.

Σε ό,τι αφορά το τουρκικό υδραγωγείο, η διευθύντρια σημείωσε ότι το 2012, κατά την κατασκευή της περιμετρικής, στο λόφο Τούρλες εντοπίστηκε και ανασκάφτηκε ένα τμήμα του που σωζόταν σε μήκος 86 μέτρων. Από αυτό το κομμάτι, συνέχισε η κ. Μηλίτση, αποδομήθηκε τμήμα 4-5 μέτρων, προκειμένου να κατασκευαστεί η περιμετρική και το υπόλοιπο καταχώθηκε με όλους τους κανόνες της αρχαιολογικής επιστήμης, χωρίς να υποστεί καταστροφές, ώστε να μείνει στο μέλλον η αρχαιολογική πληροφορία και να μην χαθεί το ιστορικό γίγνεσθαι. Η διευθύντρια τόνισε ότι δεν υπήρχε άλλη επιλογή.

Επιπλέον, βρέθηκε ένα ακόμη τμήμα του ίδιου υδραγωγείου που σώζεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό και το οποίο κρίθηκε ότι έπρεπε να διατηρηθεί σε ένα τμήμα 6-7 μέτρων περίπου. Γι’ αυτό το λόγο, σημείωσε η κ. Μηλίτση, χρειάστηκε να τροποποιηθεί η χάραξη παράδρομου της περιμετρικής, ο οποίος πέρναγε επάνω από αυτό το τμήμα. Η εισήγηση της Εφορείας προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο είναι το τμήμα αυτό να περιφραχθεί, να φωτιστεί και να τοποθετηθεί πινακίδα για την ενημέρωση των επισκεπτών.

Σε ό,τι αφορά την λαξευμένη επιφάνεια που σε ρεπορτάζ μας είχαμε περιγράψει ότι πρόκειται για έναν από τους τάφους που είχε εντοπίσει ο Άγγλος αρχαιολόγος Σίμπσον, η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων υπογράμμισε ότι δεν πρόκειται για τάφο. Τόνισε ότι αφενός τα τοπογραφικά του Άγγλου αρχαιολόγου δεν συμπίπτουν με το σημείο στο οποίο υπήρχε η λαξευμένη επιφάνεια και αφετέρου στο χώρο αυτό έγινε έρευνα από την Εφορεία και δεν βρέθηκε ούτε κεραμική ούτε όστρακα ούτε κανένα αρχιτεκτονικό ή  άλλο στοιχείο που να επιτρέπει να δημιουργηθεί η εικασία ότι εκεί ήταν αρχαίος τάφος.

Οι τάφοι που περιγράφει ο Σίμπσον,  ανέφερε η κ. Μηλίτση, δεν βρίσκονται στην συγκεκριμένη περιοχή, ενώ πρόσθεσε ότι παρά τις έρευνες που έχουν γίνει από την Εφορεία δεν έχουν βρεθεί.

Κλείνοντας, η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων τόνισε ότι τα έργα για την περιμετρική και γενικότερα τον αυτοκινητόδρομο παρακολουθούνται από αρχαιολόγους και άλλο προσωπικό της Υπηρεσίας, ώστε να εξασφαλιστεί ότι δεν πρόκειται να γίνουν ενδεχόμενες καταστροφές σε αρχαιότητες.

Στ.Μ. 

Δημοσίευση από την eleftheriaonline.gr

Τμήματα υδραγωγείου ρωμαϊκών χρόνων βρέθηκαν κατά την εκτέλεση εργασιών με νόμιμη οικοδομική άδεια, στην Καλαμάτα, στο οικοδομικό τετράγωνο 1185, μεταξύ της οδού Σπάρτης και του περιφερειακού αυτοκινητόδρομου κοντά στις Τούρλες.
Για την προστασία του μνημείου η Επιτροπή Ποιότητας Ζωής του δήμου ενέκρινε χθες την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου, μετά από σχετική εισήγηση της Διεύθυνσης Πολεοδομίας. Η Επιτροπή αποδέχθηκε την εισήγηση της υπηρεσίας ότι “για τη συνολική αντιμετώπιση του θέματος της προστασίας του αρχαίου υδραγωγείου απαιτείται τροποποίηση σε ευρύτερη έκταση που θα περιλαμβάνει και την οδό νότια του ΟΤ 1185”, με τη διευκρίνιση: “Η υπηρεσία εισηγείται την τροποποίηση με κύριο σκοπό την προστασία των σωζόμενων τμημάτων του αρχαίου υδραγωγείου που βρέθηκε στην περιοχή και την επίλυση προβλημάτων σχετικών με την έκδοση οικοδομικής άδειας”. Ακόμα, εγκρίθηκαν “η μετατόπιση της θέσης του πεζόδρομου και η αναδιάταξη κοινόχρηστων χώρων, καθώς και η δημιουργία νέου κοινόχρηστου χώρου στο ΟΤ 1185”.
Η Διεύθυνση Πολεοδομίας ενημέρωνε, επίσης, ότι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας εντόπισε εντός της ιδιοκτησίας... τμήματα υδραγωγείου ρωμαϊκών χρόνων κι επεσήμανε “την ανάγκη προστασίας του μνημείου με έγγραφά της το 2015, το 2016 και το 2017. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων καθόρισε ζώνη προστασίας του μνημείου. Ο υφιστάμενος πεζόδρομος άλλαξε θέση, ώστε να διέρχεται εντός περιοχής που δεν επηρεάζει το μνημείο. Εντός της ζώνης προστασίας του αρχαίου υδραγωγείου δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση οικοδομών. Με την παρούσα πρόταση δεν επέρχεται μείωση κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων”.
Γ.Σ.

Καλαμίτσης- Τούρλες. Ανακαλύπτοντας την μακραίωνη ιστορία μιάς περιοχής 

Το μεταβαλλόμενο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, η δυναμική σχέση και αλληλεπίδραση τριών παραγόντων, του νερού της γης και του ανθρώπου, τα πρωτογενή δεδομένα και η συμβολική τους διάσταση είναι τα βασικά αντικείμενα μελέτης της εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, στην παρούσα έρευνα, γίνεται προσπάθεια αποτύπωσης της μακραίωνης γεωλογικής ιστορίας της περιοχής που εκτείνεται μεταξύ του ποταμού Καλαμίτση και του διπλανού λόφου Τούρλες βορειοανατολικά της πόλης της Καλαμάτας. Η έρευνα μέσα από τον διεπιστημονικό τομέα της Γεωαρχαιολογίας, προσπάθησε να συνδέσει γεωλογικά στοιχεία που σχετίζονται με το νερό σε σχέση με αρχαιολογικά στοιχεία που μαρτυρούν την ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή ανά τους αιώνες. Από τα δεδομένα της έρευνας, φαίνεται η άμεση σχέση του ανθρώπου με το στοιχείο του νερού, καθώς και η δυναμική σχέση δύο διαφορετικών στοιχείων, του νερού και της γης. Μέσα από γεωλογικά και αρχαιολογικά τεκμήρια, ερευνάται η θέση της ερευνώμενης περιοχής σε σχέση με την εκάστοτε στάθμη της θάλασσας. Κάποια από αυτά τα τεκμήρια (αρχαιολογικά –γεωλογικά) που αποκαλύπτουν τις μακραίωνες γεωλογικές αλλαγές της περιοχής και συγχρόνως τις δραστηριότητες του ανθρώπου ανά τους αιώνες, έχουν χαθεί για τις ανάγκες κατασκευής του περιμετρικού αυτοκινητόδρομου της Καλαμάτας. Η πορεία του δρόμου συναντάει και θάβει, παλαιοακτές και παλαιοβυθούς με πλήθος απολιθωμένων οστρέων που ανάγονται τουλάχιστον στο κατώτερο πλειστόκαινο (1,6 εκ. χρόνων) έως περίπου στην αρχή του ολόκαινου (10.000 χρόνων). Περνάει από την νεκρόπολη του λόφου Τούρλες με χρονολογημένα όστρακα της ΥΕ ΙΙΙ περιόδου. Μάλιστα για τις ανάγκες του δρόμου γκρεμίστηκε θαλαμοειδής τάφος που ήταν αποτυπωμένος στο τοπογραφικό γράφημα του αρχαιολόγου Simpson την δεκαετία του 50’. 

Στην περιοχή υπάρχουν επίσης υδραγωγεία και αρματοτροχιές, που μαρτυρούν και αυτές με την σειρά τους την μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία και που ίσως σχετίζονται άμεσα με την στάθμη της θάλασσας. Έτσι λοιπόν η συγκεκριμένη έρευνα, αποτελεί κατά κάποιο τρόπο τεκμήριο, για μια περιοχή που σήμερα έχει αλλάξει ριζικά. Εκτός από την ανάδειξη ξεχασμένων αρχαιολογικών δεδομένων, που είχαν έρθει στο φως την δεκαετία του 50’, η έρευνα αποκάλυψε και κάποια νέα στοιχεία, που φιλοδοξούμε να προσθέσουν περισσότερη γνώση στα όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα: Α) Τμήμα υπόγειου πήλινου αγωγού που πιθανόν μετέφερε νερό από τον ποταμό Καλαμίτση προς την περιοχή του σημερινού Κάστρου της Καλαμάτας. Β)Τμήματα αρματοτροχιών στο λόφο Τούρλες. Γ) Υδραγωγείο που σήμερα χρησιμοποιείται ως αναβαθμίδα και πουθενά δεν αναφέρεται βιβλιογραφικά, μήκους ενός χιλιομέτρου περίπου. Το υδραγωγείο χρησιμοποιεί και τμήμα αρματοτροχιάς ως αυλάκι. Δ) Τέλος, από την επιφανειακή έρευνα βρέθηκαν, αρκετά ρωμαϊκά και βυζαντινά όστρακα, καθώς και ένα απολέπισμα μαύρου πυριτόλιθου που μπορεί να υποδηλώνει την ύπαρξη λιθοτεχνίας, στην περιοχή του Καλαμίτση όπου ακόμα δεν έχει βρεθεί κάτι παρόμοιο.

Ξυπόλυτος Ε.
(Περίληψη ανακοίνωσης του 5ου Πανελλήνιου συνεδρίου φοιτητών Αρχαιολογίας. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. https://archaeosouluop.weebly.com/ )