Στο πλαίσιο κατασκευής του Έργου «Σύμβαση Παραχώρησης: Μελέτη-Κατασκευή-Χρηματοδότηση- Λειτουργία-Συντήρηση και Εκμετάλλευση του Αυτοκινητόδρομου Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα και Κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη» και «Αποπεράτωση Οδικών Υποδομών του Αυτοκινητοδρόμου Κόρινθος-Τρίπολη- Καλαμάτα και κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη», η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (πρώην ΛΗ΄ ΕΠΚΑ) υλοποίησε με αυτεπιστασία το Υποέργο 9 «Αρχαιολογικές Εργασίες και Έρευνες της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ», από τον Οκτώβριο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2016. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Συνοχής και το ΕΤΠΑ στο πλαίσιο του Ε.Π. «Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας», με συνολικό κόστος 752.185,82 ευρώ1.
Αποτελέσματα ανασκαφικών ερευνών στο πλαίσιο του Υποέργου 9
Κατά τις εκσκαφικές και σωστικές ανασκαφικές εργασίες για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν νέες αρχαιολογικές θέσεις με πλήθος οικοδομικών καταλοίπων και κινητών ευρημάτων, που χρονολογούνται από τους προϊστορικούς χρόνους έως την Ύστερη Αρχαιότητα. Ξεκινώντας από το βορειότερο τμήμα του νέου αυτοκινητόδρομου και εντός της Μεσσηνίας διενεργήθηκαν ανασκαφικές εργασίες στις ακόλουθες θέσεις:
Τσακώνα
Σε πρανή λόφου στην περιοχή της Τσακώνας (Χ.Θ.: -0+860) εντοπίστηκαν τμήματα τριών
ημικατεστραμμένων τοίχων από αργούς λίθους και χώμα, οι οποίοι βάσει της κεραμικής ανάγονται στους κλασικούς/ελληνιστικούς χρόνους2 (εικ. 1:1).
Αλλαγή
Κατά τις εκσκαφικές εργασίες για τη διαμόρφωση κόμβου στην περιοχή της Αλλαγής (Χ.Θ.: 0+385 έως 0+420) αποκαλύφθηκαν περιορισμένης έκτασης και σε κακή κατάσταση διατήρησης οικοδομικά κατάλοιπα, καθώς και ποσότητα κεραμικής κυρίως άβαφης, χρηστικής και τμήματα κεραμίδων ελληνιστικών χρόνων3 (εικ.1:2).
Γεραντάμπελα
Κατά την κατασκευή του ανισόπεδου κόμβου Αρφαρών (θέση Γεραντάμπελα, Χ.Θ.: 12+300/350) εντοπίστηκε ευρεία απόθεση κεραμικής ελληνιστικών χρόνων και πενιχρά οικοδομικά κατάλοιπα4 (εικ.1:3). Διακρίνονται ποικίλα σχήματα αγγείων, όπως ιχθυοπινάκια, φιάλες, σκύφοι, κάνθαροι, ενίοτε με διακόσμηση τύπου δυτικής κλιτύος, κύλικες, λεκάνες, οινοχόες, πρόχοι, λήκυθοι, υδρίες, λύχνοι, αμφορείς, χύτρες και χυτροειδή αγγεία. Στην ίδια θέση βρέθηκαν επίσης ένα χάλκινο νόμισμα, υφαντικά βάρη, καθώς και τμήμα μικρής πήλινης εσχάρας.
Άνθεια
Στην περιοχή της Άνθειας (Χ.Θ.: 16+019,60) ερευνήθηκε αγροικία ελληνιστικής περιόδου, έκτασης περίπου 432 τ.μ.5 (εικ.1:4). Παρά την κατά τόπους κακή διατήρηση των οικοδομικών καταλοίπων διακρίνονται ένας ορθογώνιος χώρος μήκους περίπου 11μ., με εσωτερικές μεσοτοιχίες που διαμορφώνουν επιμέρους δωμάτια, καθώς και άλλοι παράπλευροι χώροι με βοηθητική ή εργαστηριακή χρήση (εικ.2). Οι τοίχοι είναι λιθόκτιστοι, θεμελιώνονται στο χώμα και σώζονται σε ύψος 0,30- 0,70μ. Στο εσωτερικό της αγροικίας αποκαλύφθηκε κατά χώραν αποθηκευτικός πίθος, καθώς και εργαστηριακός πιθανόν χώρος με τρεις μικρού μεγέθους λουτήρες επιχρισμένους με ασβεστοκονίαμα εντός βοτσαλωτού δαπέδου. Σε άλλους χώρους αποκαλύφθηκε δάπεδο στρωμένο με κατακόρυφα πήλινα πλακίδια εντός αβεστοκονιάματος, καθώς και στρώματα καταστροφής με πολλές πεσμένες κεραμίδες. Από την ανασκαφή περισυλλέχθηκαν πλήθος οστράκων άβαφων χρηστικών αγγείων, λιγοστά όστρακα μελαμβαφών αγγείων και ανάγλυφων (μεγαρικών) σκύφων, καθώς επίσης υφαντικά βάρη, χάλκινα νομίσματα και μεταλλικά αντικείμενα.
Πλησίον της αγροικίας ερευνήθηκε ορθογώνια δεξαμενή (ληνός) της Ύστερης Αρχαιότητας, μέσων διαστάσεων 3,40× 3,10μ. και σωζόμενου ύψους 0,41 έως 0,94μ.6 (εικ.3). Το εσωτερικό της δεξαμενής καλύπτεται με υδραυλικό κονίαμα ενώ στη βάση του δυτικού τοίχου έχει διανοιχτεί ορθογώνια και διαμπερής οπή εκροής υγρού προς σωζόμενο κατά το ήμισυ φρεατόσχημο υπολήνιο στην εξωτερική δυτική πλευρά. Από τον χώρο της σωστικής ανασκαφής περισυλλέχθηκαν λιγοστά όστρακα κυρίως άβαφων χρηστικών αγγείων και αποτμήματα κεραμίδων της Ύστερης Αρχαιότητας.
Αίπεια
Στην Αίπεια (Χ.Θ.:18+320) εντοπίστηκαν ίχνη πιθανώς αμαξιτού αρχαίου δρόμου, λιθοσωρός και τμήμα κυκλικής κατασκευής, κτισμένης εξωτερικά με επάλληλες κεραμίδες και πεπλατυσμένους λίθους7 (εικ.1:5).
Πιθανώς πρόκειται για δεξαμενή ή επένδυση κατασκευής προς αποθήκευση υγρών ή στερεών προϊόντων. Από την ίδια θέση προέρχεται πήλινο πλακίδιο με ανάγλυφη παράσταση ιππέα (εικ.4). Παρόμοια πλακίδια κυρίως του -4ου αι., που προέρχονται από θολωτούς μυκηναϊκούς τάφους της Μεσσηνίας και από ιερά στην αρχαία Μεσσήνη, μαρτυρούν την άσκηση ηρωολατρείας ή προγονολατρείας.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ – ΜΑΡΙΦΙΛΗ ΒΑΛΑΚΑ
Νέες θέσεις και ευρήματα από τις αρχαιολογικές έρευνες για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου «Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα» στη Μεσσηνία
1 Πριν από την έναρξη υλοποίησης του Υποέργου 9 και κατά τα έτη 2009 και 2010, η πρώην ΛΗ΄ ΕΠΚΑ πραγματοποίησε δοκιμαστικές τομές και περιορισμένης έκτασης ανασκαφικές εργασίες σε θέσεις μεταξύ των οικισμών Άνθεια και Αριοχώρι και μεταξύ των οικισμών Πλατύ και Αρφαρά, βλ. Αραπογιάννη 2009, 358-359. Γενική εποπτεία και συντονισμός για το Υποέργο 9: Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά, Δρ. Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας/Άννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου, Δρ. Αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ (2011-2014)/Ξένη Αραπογιάννη, Δρ. Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη της ΛΗ΄ ΕΠΚΑ (2009-2011). Ομάδα επίβλεψης Υποέργου 9: Δημοσθένης Κοσμόπουλος, Αρχαιολόγος, Δήμητρα Πίκουλα, Πολ. Μηχανικός, Προϊσταμένη Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών ΕΦΑ Μεσσηνίας, Μαριφίλη Βαλάκα, Αρχαιολόγος-Ιστορικός Τέχνης ΜΑ. Αρχαιολόγοι: Μαριφίλη Βαλάκα, Ευαγγελία Ευαγγελινάρα, Μαρία Στάικου, Λαμπρινή Μπούζα, Χριστίνα Μπάμπη, Ταξιαρχούλα Μουτζούρη, Μαρία Ζαχαροπούλου, Πένυ Τσακανίκου, Βαρβάρα Κατσιπάνου. Σχέδια και αποτυπώσεις: Αντιγόνη Κουτέρη, αρχαιολόγος, Βασίλειος Πάνου, τοπογράφος μηχανικός, Ουρανία Ανδριανοπούλου, σχεδιάστρια, Αναστάσιος Παπαδόγκωνας, γραφίστας, Νικόλαος Βαβλέκας, αρχαιολόγος, Πέτρος Κωνσταντακόπουλος, αρχιτέκτων-μηχανικός. Συντηρητές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης: Παναγιώτης
Γιαννακόπουλος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ελένη Πάρχα, Παναγιώτα Σόμαλη, Στρατηγούλα Ράθωση, Ευγενία Σπάλα, Ειρήνη Τεμπελοπούλου. Εργατοτεχνικό προσωπικό: Κλεάνθης Μητσιώνης, Χρήστος Λαϊνάς, Μιχαήλ Μπαστακός, Ιωάννης Νικολόπουλος, Σταύρος Μπόβης, Παντελεήμων Μπακιρτζής, Βασίλειος Κωνσταντινίδης, Προκόπιος Τριγάζης, Νικήτας Μωραγιάννης, Κωνσταντίνος
Σερεμέτης, Σταυρούλα Τσιάλτα, Σπυρίδων Μπαστακός, Νικόλαος Κόκκινος, Κωνσταντίνος Μουτσιούλας, Βασίλειος Γεωργιτσόπουλος, Κωνσταντίνος Μαλαπάνης, Φώτιος Γεωργακάς, Μαρίνος Δημητρουλόπουλος, Θωμάς Θεοχάρης, Δημήτριος Κλάπας, Σπυρίδων Κουλαφέτης, Βασίλειος Σπυρόπουλος, Πέτρος Σταυρόπουλος, Ηλίας Τζώρτζης, Αναστάσιος Χριστόπουλος. Φύλακες εργοταξίου ημέρας: Γεώργιος Γεωργούσης, Λεωνίδας Λυμπερόπουλος, Γεώργιος Μαραβάς, Γεώργιος Γεωργαντέας, Γεώργιος Χριστόφαλος, Ιωάννης Πράσινος, Κωνσταντίνος Δημόπουλος, Δημήτριος Μπαστακός. Οικονομικός Υπόλογος: Δημοσθένης Κοσμόπουλος. Διοικητική-διαχειριστική
υποστήριξη: Σωτηρία Περαχωρίτη, Αλεξάνδρα Μάρκου, Θεοδώρα Τότση, Αγγελική Ιντζέμπελη, Ελένη Ανδριανοπούλου.
2 Αραπογιάννη 2010, 721.
3 Αραπογιάννη 2010, 721.
4 Αραπογιάννη 2010, 721.
5 Αραπογιάννη 2009, 358-359. Αραπογιάννη 2010, 721. Κοσμόπουλος – Βαλάκα 2014, 732-734.
6 Κοσμόπουλος – Βαλάκα 2014, 733.
7 Μηλίτση-Κεχαγιά – Βαλάκα (χ.έ.έ.).
