Στον χαμηλό λόφο του Στυλαρίου, που βρίσκεται 800μ. βορειοανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Κοπανακίου, εντοπίζονται αρχαίες οχυρώσεις. Αποτελούνται από αρχαίο τείχος και αμυντικό πύργο.
Πάνω από το Κοπανάκι στα βορειοανατολικά, στο πλάτωμα της κορυφής του λόφου Στυλάρι, δίπλα σε παλιά πετρόκτιστα σπίτια του μικρού ομώνυμου οικισμού, συνεχίζει να στέκεται ένα κομμάτι μιας γωνιάς ενός αρχαίου τείχους.
Το ισοδομικό χτίσιμο παραπέμπει στην κλασική αρχαιότητα, χωρίς όμως να μπορεί κανείς να προσδιορίσει με καλή προσέγγιση, την εποχή της ακμής αυτής της αρχαίας ακρόπολης.
Για να φθάσει κανείς εδώ πρέπει περνώντας από το Κοπανάκι να ακολουθήσει το δρόμο για το Ριζοχώρι (Λάπι). Σε λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από το σιδηροδρομικό σταθμό και λίγο πριν από τη διασταύρωση για το Ριζοχώρι, στα δεξιά, υπάρχει ένας χωματόδρομος που οδηγεί νοτιοανατολικά στην κορυφή του χαμηλού λόφου. Εκεί, στη βόρεια πλευρά του λόφου δίπλα στο χωματόδρομο, υπάρχουν ακόμα σε μήκος τεσσάρων και ύψος τριών περίπου μέτρων, 14- 15 σειρές μεγάλων καλοδουλεμένων ορθογώνιων λίθων, που πρέπει να αφορούν ερείπια ενός τμήματος κάποιου αρχαίου οχυρού. Η τειχοδομία του κτίσματος θυμίζει πολύ άλλα διατηρούμενα τμήματα τειχών στην κορυφή της Ιθώμης ή στο Μαυρομάτι, αλλά και στο γεφύρι της Μαυροζούμαινας. Ετσι θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι ο λόφος οχυρώθηκε μετά την απελευθέρωση της Μεσσηνίας από τον Επαμεινώνδα, δηλαδή μετά το -369 και όπως και τα άλλα τείχη σε άλλες περιοχές αποτελούν ένα καλό παράδειγμα της οχυρωτικής στα μακεδονικά χρόνια (-3ος αιώνας). Όμως πώς έμεινε όρθιο αυτό το κομμάτι των τειχών της αρχαίας ακρόπολης;
Όπως βλέπουμε εδώ, είχε αναπτυχθεί ο μικρός οικισμός Στυλάρι και βέβαια οι πέτρες από το αρχαίο τείχος ήταν άριστο οικοδομικό υλικό για το μικρό χωριό. Όμως το συγκεκριμένο κομμάτι των τειχών φαίνεται ότι χρησίμευσε αυτούσιο σαν εξωτερικός τοίχος κάποιου γκρεμισμένου σήμερα κτηρίου και έτσι διατηρήθηκε η συνέχεια με την αρχαία ακρόπολη.
Η ταυτοποίηση μιας αρχαίας πόλης ή περιοχής πρέπει να γίνεται από επιγραφικά ευρήματα ή από σαφείς γραπτές αναφορές. Αφού λοιπόν δεν υπάρχουν επιγραφικά ευρήματα από το πλάτωμα του χαμηλού λόφου στο Στυλάρι, για την ταυτοποίηση της αρχαίας ακρόπολης θα πρέπει να αξιοποιήσουμε τις γραπτές μαρτυρίες των περιηγητών. Ο Παυσανίας στο πέρασμά του από τη βόρεια Μεσσηνία αναφέρει:
«Ιόντων δε ως επί Κυπαρισσιάς από Ανδανίας Πολίχνη τέ εστι καλουμένη και ποταμός Ηλέκτρα και Κοίος ρέουσι (…) Διαβάντων δε Ηλέκτραν Αχαΐα τε ονομαζομένη πηγή και πόλεώς εστιν ερείπια Δωρίου». Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις -Μεσσηνιακά IV, 33, 6-7
Ετσι όπως φαίνεται από αυτή την περιγραφή, μετά την αρχαία Ανδανία, που σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες απόψεις από τα ευρήματα στον παλιό ναό του Αγίου Αθανασίου θα πρέπει να ταυτιστεί με τη σημερινή Καλλιρρόη, βρισκόταν η αρχαία Πολίχνη. Μετά δε από τον ποταμό Ηλέκτρα, υπήρχε η πηγή Αχαΐα και τα ερείπια της πόλης Δώριο. Ομως ο Σουηδός αρχαιολόγος Nattan Valmin στο σημαντικό για τη Μεσσηνία έργο του "Etudes topographiques sur la Messénie ancience -Lund 1930" ενώ στο λόφο της Μάλθης "βλέπει" το αρχαίο Δώριο. Στη συνέχεια παραβλέποντας τη σειρά του Παυσανία, τοποθετεί στο πλάτωμα του λόφου στο Στυλάρι την αρχαία Πολίχνη.
Υποστηρίχθηκε δε ότι ο Παυσανίας πηγαίνοντας στο Δώριο μνημόνευσε απλά την Πολίχνη επειδή δεν σκόπευε να την επισκεφθεί, αφού μετά κατευθύνθηκε και πάλι νότια για να ακολουθήσει την πορεία από τις εκβολές του Πάμισου στην Κορώνη (Πεταλίδι), την Ασίνη (Κορώνη), τη Μεθώνη, την Πύλο για να καταλήξει στην Κυπαρισσία. Όμως κάποιος άλλος θα μπορούσε ίσως να υποστηρίξει ότι ο Παυσανίας τοποθέτησε σωστά την Πολίχνη αμέσως μετά την Ανδανία (Καλλιρρόη) και ότι η αναγνώρισή της στο Στυλάρι από το Nattan Valmin είναι ατυχής. Κι αν δεχθούμε κάτι που είναι αποδεκτό από όλους, ότι δηλαδή το αρχαίο Δώριο αντιστοιχεί στο πλάτωμα του λόφου της Μάλθης, γιατί θα πρέπει να δεχθούμε ότι και η αρχαία Πολίχνη ήταν στο Στυλάρι; Γιατί δεν θα μπορούσε η αρχαία Πολίχνη να βρισκόταν κάπου ανάμεσα στη σημερινή Καλλιρρόη και το Βασιλικό; Αλλωστε και μόνο η ονομασία Πολίχνη παραπέμπει σε ένα μικρό πόλισμα, ίσως ένα χωριουδάκι της εποχής του Παυσανία. Οσο για το πλάτωμα της κορυφής του χαμηλού λόφου στο Στυλάρι, όπου σύμφωνα με τον Περικλή Ν. Στυλιανόπουλο (Ιστορία της Μεσσηνίας, 1954) «εις την κορυφήν τούτου υπάρχουν ερείπια, εις δε τους πρόποδας τύμβοι», γιατί να μην αντιστοιχεί με μια από τις άγνωστες πόλεις της Μεσσηνίας ή ακόμα και τις μηκυναϊκές πόλεις της Τριφυλίας;
Έτσι αυτή η στρατηγική θέση στο πλάτωμα της κορυφής του μικρού λόφου θα πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο και καλύτερα από ειδικούς επιστήμονες, ώστε να γίνει σωστά και η ταυτοποίηση των θέσεων των πόλεων της αρχαίας βόρειας Μεσσηνίας.
Οι οχυρώσεις στον λόφο Στυλάρι [2]
Στον χαμηλό λόφο του Στυλαρίου, που βρίσκεται 800μ. βορειοανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Κοπανακίου, εντοπίζονται αρχαίες οχυρώσεις. Αποτελούνται από αρχαίο τείχος και αμυντικό πύργο.
Το τείχος έχει μήκος περίπου 30μ. με κατεύνθυνση Β.-Ν. και πάχος 2μ. Ο αμυντικός πύργος έχει διαστάσεις 5μ.Χ 5μ. ενώ οι τοίχοι έχουν πλάτος 1,10μ. ενώ από την Δ. πλευρά σώζεται μέχρι 7μ. ύψος. Το σημείο αυτό αποτελεί και το πιό εντυπωσιακό σημείο των οχυρώσεων του λόφου. Ο αμυντικός πύργος εξέχει 3,60μ. από το τείχος. Δίπλα από τον πύργο, στα Β., υπάρχει στον τοίχο μια μικρή είσοδος πλάτους μόλις 0,85μ. Η είσοδος του πύργου βρισκόταν στην ανατολικό πλευρά οι οποία είναι σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένη. Στην Β. και Ν. πλευρά σώζονται οι πολεμίστρες του πύργου ενώ λείπει αυτή της Δ. πλευράς. Οι πολεμίστρες αυτές ήταν κατασκευασμένες από μεγάλες πέτρινες πλάκες και ήταν τοποθετημένες σε σχήμα V με το μεγάλο άνοιγμα να κοιτάει εσωτερικά. Στα χαμηλότερα σημεία της Δ, πλευράς η κατασκευή έχει γίνει με λίθινους δόμους διαφόρων μεγεθών ενώ σε ένα σημείο φαίνεται να έχει γίνει επισκευή με μικρότερες πέτρες.
Ο Valmin πιστεύει ότι η οχύρωση θα πρέπει να χρονολογηθεί στον -4ο αιώνα αφού παρουσιάζει ομοιότητες με τις οχυρώσεις της αρχαίας Μεσσήνης.
Η οχύρωση ήταν χτισμένη σε στρατηγικό σημείο αφού ήλεγχε τον δρόμο της άνω Μεσσηνιακής πεδιάδας που με κατεύθυνση Α.- Δ. έβγαινε προς το Ιόνιο και την περιοχή της αρχαίας Κυπαρισσίας, ενώ επίσης ήλεγχε το πέρασμα προς τα Β. και την περιοχή της Φιγαλείας.
[1] Γιάννη Μπίρη: Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Στο λόφο Στυλάρι eleftheriaonline.gr
[2] Mattias Natan Valmin: Etudes topographiques sur la Messenie ancianne. 1930
