Η Πρωτοελλαδική θέση Νόζαινα Βρωμονερίου εντοπίστηκε και ερευνήθηκε από το "The Pylos Regional Archaeological Project" (PRAP) που διενήργησε αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την Χώρα κατά τα έτη 1991-5.[1]
Η θέση Νόζαινα Βρωμονερίου (I20) βρίσκεται σε ένα μικρό ακρωτήρι, περίπου 3,5 χλμ. ΝΑ της Μαραθόπολης.[2] Το ακρωτήριο είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένο με μακκία[3] και οριοθετείται από γκρεμό ύψους περίπου 15μ. που πέφτει απότομα στη θάλασσα. Στην παραλία μπροστά από τον γκρεμό υπάρχουν μεγάλοι, οδοντωτοί βράχοι που έχουν πέσει από το ακρωτήρι.
Στην βόρεια του ακρωτηρίου βρίσκεται ένας μικρός απάνεμος κολπίσκος με μια στενή παραλία από χαλίκια στην ανατολική πλευρά του. Η παραλία δεν είναι εύκολα προσβάσιμη από το ακρωτήρι.Πολύ διαβρωμένα όστρακα αγγείων και λιθικά εντοπίστηκαν κυρίως σε δύο μικρά ξέφωτα της αρχαιολογικής θέσης. Το ένα κοντά στην Β άκρη, το άλλο περίπου 6μ. στα Ν.
Και στις δύο θέσεις, τα ευρήματα βρίσκονται σχεδόν πάνω στο πετρώδες υπέδαφος, ενώ και οι δύο μαζί αποτελούν περίπου το 1/4 από την συνολική έκταση της θέσης. Είναι εμφανές ότι και στον υπόλοιπο χώρο, που καλύπτεται με βλάστηση όπου υπάρχει και αρκετό χώμα, υπάρχουν κεραμικά αποτμήματα και διάφορες αποθέσεις υλικών μέχρι βάθος και ενός μέτρου.
Η κεραμική συγκεντρώνεται στο βόρειο ξέφωτο. Λιθικά υπάρχουν επίσης εκεί, αλλά είναι πιο άφθονα στο νότιο ξέφωτο όπου η κεραμική είναι σπάνια. Το PRAP συνέλλεξε ευρήματα και από τα δύο ξέφωτα το 1993. Όταν επέστρεψαν στην θέση δύο χρόνια αργότερα, το 1995, δεν βρέθηκαν νέα κεραμικά ή λιθικά στο νότιο ξέφωτο, αλλά στο βόρειο ξέφωτο η επιφανειακή πυκνότητα των κεραμικών αποτμημάτων ήταν υψηλή, σχεδόν 500 όστρακα, όλα ομοιογενή ("Κεραμική Νόζαινας"), και ήταν συγκεντρωμένα σε μόλις ένα μόνο τετραγωνικό μέτρο. Φαίνεται ότι η κεραμική ήρθε εδώ στην επιφάνεια ως αποτέλεσμα της διάβρωσης του εδάφους.
Η κεραμική της Νόζαινας[4] σχηματίζει μια ασυνήθιστα ομοιογενή ομάδα. Αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από υλικό της ΠΕII περιόδου, σε τυπική σειρά σχημάτων. Ωστόσο, μεγάλο μέρος της κεραμικής είναι από ένα χαρακτηριστικό χοντρό υλικό. Έχει ανοιχτό καφέ έως σκούρο καφε/κόκκινο χρώμα, με μεγάλες λευκές πέτρες και μικρά αμμώδη εγκλείσματα. Χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για τυπικά αγγεία "χονδροειδών σκευών", αλλά και για σαλτσιέρες και άλλα σχήματα που συνήθως εμφανίζονται αλλού σε εκλεκτά σκεύη. Το ίδιο αυτό υλικό (που το PRAP ονόμασε «Νόζαινα Ware») αναγνωρίστηκε και στον Ρωμανό (θέση Ι4) και στη Βεργίνα Ρέμα (θέση Ι28), που είναι παράκτιες τοποθεσίες όπως η Νόζαινα. Εμφανίζεται όμως και στην Καλαντίνα (1) (θέση Μ1)[5], που βρίσκεται στην ενδοχώρα. Πολλά κωνικά αγγεία της ΠΕII περιόδου είναι κατασκευασμένα από λεπτότερο, σκληρό υλικό. Υπάρχουν επίσης επτά φθαρμένα, μικρά όστρακα των οποίων το υλικό μοιάζει πολύ με τα σκεύη του μεγάρου στον Άνω Εγκλιανό (ΥΕIIIB). Αυτά αντιπροσωπεύουν το μόνο πιθανό μεταγενέστερο υλικό στην τοποθεσία. Μπορεί, ωστόσο, να είναι επίσης ΠΕII, αφού αγγεία από λεπτό ανοιχτόχρωμο υλικό είναι γνωστά και σε άλλες ΠΕΙΙ θέσεις της Ελλάδας.
Το μικρολιθικό σύνολο που σχετίζεται με την τοποθεσία περιέχει εννέα κομμάτια οψιανού και 19 λίθινων εργαλείων.[6] Από τα λίθινα εργαλεία ένα μοιάζει να ανήκει στον τύπο που συναντάμε στον Μουστέριο Πολιτισμό, δηλ. στην Παλαιολιθική εποχή. Πολύ πιθανόν να προέρχεται από την θέση Βεργίνα Ρέμα που βρίσκεται μόλις 300μ. στα Β. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην θέση Βεργίνα Ρέμα Βρωμονερίου και σε κοντινή απόσταση από την ακτογραμμή συνελέγησαν 124 λίθινα εργαλεία. Η εξέταση των ευρημάτων που έγινε με μεθόδους υπεριώδους ακτινοβολίας έδωσε χρονολόγηση στην Μέση Παλαιολιθική εποχή, -170000 έως -70000. Χρονολογικά και μορφολογικά τα εργαλεία ταυτίζονται με τον Μουστέριο πολιτισμό, ο οποίος συνδέεται με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ (homo neandertalensis). Τα ευρήματα αυτά είναι πάρα πολύ σημαντικά γιατί είναι μακράν τα αρχαιότερα ίχνη Ανθρώπινης παρουσίας στην Τριφυλία αλλά και στην Μεσσηνία. Ανθρώπινη παρουσία που επεκτείνετε πολύ παλαιότερα απ΄ότι μέχρι πρόσφατα πιστευόταν για την περιοχή.[7]
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
Βιβλιογραφία και σημειώσεις:
[1] The Pylos Regional Archaeological Project: I20 Vromoneri Nozaina
[2] Ακριβής θέση via google maps 37.03363, 21.60694, όπως δίνεται από τον ιστότοπο helladic.info
[3] Η μακία (ή μακκία (από το ιταλικό macchia) ή μακί (από το γαλλικό maquis) ή μακκί) είναι τύπος θαμνώδους βλάστησης, η οποία αποτελείται από αείφυλλα σκληρόφυλλα φυτά (κυρίως από θάμνους με δερματώδη φύλλα) και από μικρά δένδρα.
[4] The pottery from this site forms an unusually homogeneous group. It consists almost exclusively of EH II material, in a standard range of shapes. However, much of the pottery is in a distinctive coarse fabric. This is light brown to dark reddish-brown in color, with large white stone and smal sandy inclusions. It was used not only for standard coarse-ware jars, but also for a sauceboat (920111-9) and other shapes which normally appear elsewhere in fine ware. This same fabric (which we have called "Nozaina Ware") was also recognized at Romanou (I4) and Vergina Rema (I28), which are coastal sites like Nozaina. However it also appears at Kalantina (1) (Site M1), well inland.
Several conical bowls of EH II date are made in a finer, hard-fired fabric. There are also seven worn, small body sherds whose fabric closely resembles LH IIIB palace ware. These represent the only possibly later material at the site. It may be, however, that they too are EH II; a fine pale EH II fabric is known in other regions of Greece.
[6] Pylos Regional Archaeological Project part VIII: Lithics and Landscapes: A Messenian Perspective: "The smallithic assemblage associated with the site contains nine obsidian and 19 chert artifacts. The former include two tertiary flakes and seven blade fragments; one blade is triangular and six are trapezoidal in cross-section; only one blade is retouched. The chert assemblage contains 11 flakes and eight spalls on local chert, most of which is gray; two artifacts are retouched (Table 8). The retouched pieces include a flake on heavily patinateci, red-stained material that has a faceted platform as well as partial retouch on both lateral margins that forms apoint distally (SF 614). Although the piece is quite small and broken on the left proximal edge, its formal characteristics suggest that it may be a Mousterian point associated with nearby site 128. Clearly, there has been some spatial blurring between the materials from sites 120 and 128 (see n. 83) 83. As already noted (p. 25) , a few potsherds with a similar fabric were collected at (otherwise Palaeolithic) site 128, where they are associated with five obsidian blade fragments that are probably also of Early Bronze Age date."Several conical bowls of EH II date are made in a finer, hard-fired fabric. There are also seven worn, small body sherds whose fabric closely resembles LH IIIB palace ware. These represent the only possibly later material at the site. It may be, however, that they too are EH II; a fine pale EH II fabric is known in other regions of Greece.
[5]"Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Γαργαλιάνοι - Καλαντίνα: Πρωτοελλαδικός οικισμός και αγροτικό Ιερό
[7] "Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Νότια Τριφυλία: Ανθρώπινη παρουσία από τά Παλαιολιθικά χρόνια
