Όρος Ψωριάρη
Το όρος του Ψωριάρη βρίσκεται στο γεωγραφικό περίπου μέσον της Μεσσηνίας, έχει κατεύθυνση Β- Ν. και μήκος περίπου 3 χλμ. Στα ανατολικά και σε απόσταση 1.5χλμ υπάρχει το ορεινό σύμπλεγμα Ιθώμης- Εύας που επίσης έχει διεύθυνση Β-Ν, ενώ ανάμεσα στα δύο βουνά δημιουργείται ένα κλειστό και ασφαλές οροπέδιο στην Β πλευρά του οποίου έχει κτιστεί η αρχαία Μεσσήνη.
Από τις Ν υπώρειες του Ψωριάρη υπάρχουν τα χωριά Μαγγανιακό, 2 χλμ στα Δ, Ελληνοεκκλησία στα 1.8χλμ ΝΑ και Κλήμα 2χλμ στα ΝΔ. Δύο σημαντικά Βυζαντινά μνημεία εντοπίζονται σε κοντινή απόσταση. Στην Α πλευρά του όρους βρίσκεται το Ανδρομονάστηρο και 2,5χλμ ΝΑ ο ναός της Σαμαρίνας, ενώ και στα δύο αυτά Βυζαντινά μνημεία εντοπίζονται αρκετά αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη.
Κατά μία άποψη[1] το όρος ονομάστηκε έτσι γιατί παλαιότερα έστελναν εκεί όσους έπασχαν από ψώρα.
Στην Ν υψηλότερη κορυφογραμμή του Ψωριάρη, στα 550μ. περίπου εντοπίζεται αρχαία ακρόπολη.
Στην Ν πλαγιά του βουνού, περίπου 150μ. από την Ν άκρη της ακροπόλεως, εκεί όπου υπάρχει σήμερα ο ναΐσκος του προφήτη Ηλία εντοπίζεται πιθανόν οχυρωματικός πύργος.
Στην Ν υψηλότερη κορυφογραμμή του Ψωριάρη, στα 550μ. περίπου εντοπίζεται αρχαία ακρόπολη.
Στην Ν πλαγιά του βουνού, περίπου 150μ. από την Ν άκρη της ακροπόλεως, εκεί όπου υπάρχει σήμερα ο ναΐσκος του προφήτη Ηλία εντοπίζεται πιθανόν οχυρωματικός πύργος.
Η αρχαία ακρόπολη Ψωριάρη
Η αρχαία ακρόπολη βρίσκεται στο πλάτωμα κορυφής της Ν απόληξης του όρους Ψωριάρη. Η πρόσβαση είναι αρκετά εύκολη και ξεκινάει από τον ναΐσκο του προφήτη Ηλία από τον οποίο η ακρόπολη απέχει περίπου 150μ. Μέχρι τον προφήτη Ηλία υπάρχει δρόμος με άσφαλτο.Η ακρόπολη έχει μήκος 270μ. Β/Ν και το πλάτος της κυμαίνεται από 50μ. έως 60μ. ενώ η έκτασή της είναι περίπου 10 στρέμματα.
Η Α πλευρά της ακρόπολης είναι φυσικά οχυρή αφού εδώ το βουνό είναι απόκρημνο ενώ η κάπως πιό ομαλή Δ πλευρά προστατεύετε με ένα ισχυρό τείχος που σε κάποια σημεία φαίνεται να φτάνει τα 2μ. πάχος. Εντός της ακροπόλεως διακρίνονται παντού ίχνη κτηρίων ενώ παντού υπάρχουν διάσπαρτα κεραμικά αποτμήματα γεγονός που δείχνει ότι υπήρχε αρκετά έντονη δραστηριότητα.
Γενικά τα τείχη φέρουν ομοιότητες με τις προϊστορικές θέσεις που υπάρχουν διάσπαρτες στην γη της Μεσσηνίας ενώ η κεραμική δείχνει να έχει αρκετές προσμίξεις. Αν και είναι πιθανή η προϊστορική χρονολόγηση της θέσης δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να είναι λίγο νεότερη δηλαδή να ανήκει στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους.
Υάμεια- Υαμείτης
Ενδιαφέρουσα είναι η εικασία του δημοδιδάσκαλου και αρχαιοδίφη Οικονομάκη Σ.[1], ο οποίος προτείνει ως πιθανή την ταύτιση της ακρόπολης του Ψωριάρη αλλά και τα ερείπια του πολίσματος που βρίσκονται στις Α πλαγιές του απέναντι βουνού, όπου εντοπίζεται το βενετικό κάστρο του Μαγγανιακού, με την αρχαία Υάμεια.
Ο Στράβων αναφέρει[2] ότι μετά την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Δωριείς, ο Κρεσφόντης διένειμε την χώρα σε 5 περιοχές με τις αντίστοιχες πρωτεύουσές τους: Την Πύλο, το Ρίο, την Μεσόλα, την Υαμείτη και τον Στενύκλαρο.
Ενδιαφέρουσα είναι η εικασία του δημοδιδάσκαλου και αρχαιοδίφη Οικονομάκη Σ.[1], ο οποίος προτείνει ως πιθανή την ταύτιση της ακρόπολης του Ψωριάρη αλλά και τα ερείπια του πολίσματος που βρίσκονται στις Α πλαγιές του απέναντι βουνού, όπου εντοπίζεται το βενετικό κάστρο του Μαγγανιακού, με την αρχαία Υάμεια.
Ο Στράβων αναφέρει[2] ότι μετά την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Δωριείς, ο Κρεσφόντης διένειμε την χώρα σε 5 περιοχές με τις αντίστοιχες πρωτεύουσές τους: Την Πύλο, το Ρίο, την Μεσόλα, την Υαμείτη και τον Στενύκλαρο.
Ο Σουηδός αρχαιολόγος M.N. Valmin προτείνει σαν πιό πιθανή περιοχή για την περιφέρεια της Υάμειας αυτή Δ του Παμίσου[3]. Σχετικώς αναφέρει: "...πρέπει να συνταχθούμε με αυτούς που θέλουν να τους αποδώσουν τις λιγότερο εύφορες περιοχές στις πλαγιές των βουνών, δυτικά του Παμίσου. Στην πραγματικότητα αυτό το μέρος της Μεσσηνίας είναι το μόνο που μας έχει απομείνει." Με την άποψη αυτή φαίνεται να συμφωνούν οι περισσότεροι αρχαιολόγοι και ερευνητές.
Η περιφέρεια της Υάμειας λοιπόν πολύ πιθανόν να βρισκόταν Δ του Παμίσου, θα πρέπει να ξεκίναγε από Β από τα όροι Ιθώμης- Εύας, Ψωριάρη και Μαγγανιακού και προς τα Ν θα έφτανε μέχρι την περιοχή Δ της Ανδρούσας και του Νησιού (Μεσσήνης).
Η Υάμεια θα πρέπει να υπήρχε ως πόλις από το -1100 περίπου, δηλαδή μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου και την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Δωριείς, ως το τέλος τουλάχιστον του Α Μεσσηνιακού πολέμου γύρω στο -724, αφού τότε οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν την περιοχή και την αποδίδουν στους απογόνους του Ανδροκλή.[4][5]
Η παραπάνω χρονολόγηση φαίνεται να είναι πιθανή για την ακρόπολη του Ψωριάρη, ενώ λογικά μετά την κατάληψή της από τους Σπαρτιάτες θα πρέπει να καταστράφηκε.
Στο απέναντι βουνό του Παλαιοκάστρου Μαγγανιακού, 2χλμ. περίπου Δ από την ακρόπολη του Ψωριάρη, εντοπίζονται σημαντικά αρχαία κατάλοιπα πόλεως η οποία απ΄ότι φαίνεται καταλάμβανε όλη την Α πλευρά του βουνού[6]. Εδώ ο Οικονομάκης περιγράφει την ύπαρξη πάρα πολλών κτηρίων αλλά και περιμετρικού τείχους, ενώ θα πρέπει να θεωρείτε σχεδόν σίγουρο ότι στην θέση του Βενετικού κάστρου θα υπήρχε η ακρόπολη της πόλεως. Έτσι στο Παλαιόκαστρο θα πρέπει να υπήρχε σημαντική πόλη αφού η έκταση της θέσης είναι αρκετά μεγάλη. Αν η υπόθεση του Οικονομάκη είναι σωστή και η αρχαία πόλη είναι σύγχρονη με την ακρόπολη του Ψωριάρη, είναι πιθανόν να χρονολογείται και αυτή στα -1100 έως -700 περίπου και να πρόκειται για τα ερείπια της Υάμειας.
Η θέση της πόλης στην Β πιό ορεινή και ασφαλή πλευρά της περιφέρειας της Υάμειας μοιάζει λογική ενώ από την γειτονική ακρόπολη του Ψωριάρη θα μπορούσαν να ελέγχουν ολόκληρη την περιφέρεια αφού η ακρόπολη προσφέρει εκπληκτική θέα προς τα Ν εποπτεύοντας ολόκληρη την ΝΑ Μεσσηνία μέχρι και τον Μεσσηνιακό κόλπο.
Η θέση της πόλης στην Β πιό ορεινή και ασφαλή πλευρά της περιφέρειας της Υάμειας μοιάζει λογική ενώ από την γειτονική ακρόπολη του Ψωριάρη θα μπορούσαν να ελέγχουν ολόκληρη την περιφέρεια αφού η ακρόπολη προσφέρει εκπληκτική θέα προς τα Ν εποπτεύοντας ολόκληρη την ΝΑ Μεσσηνία μέχρι και τον Μεσσηνιακό κόλπο.
Πύργος (ή Ναός Ελληνιστικών χρόνων)
Στο μέσον περίπου της Ν πλαγιάς του όρους του Ψωριάρη, στο σημείο που υπάρχει ο ναΐσκος του προφήτη Ηλία εντοπίζονται τα ερείπια Πύργου των Ελληνιστικών χρόνων. Ο Οικονομάκης αναφέρει ότι τα ερείπια αυτά ανήκουν σε αρχαίο ναό και για τον λόγο αυτό και το όρος ονομάζεται και Ελληνοεκκλησιά.
Ο M.N. Valmin, που επισκέφτηκε το σημείο γύρω στα 1930, φαίνεται να έχει διαφορετική άποψη από τον Οικονομάκη αφού όπως αναφέρει είναι πεπεισμένος ότι πρόκειται για αμυντικό Πύργο, και όχι ναό.[7]
Η κατασκευή έχει γίνει με μεγάλα, καλοδουλεμένα ισόδομα αρχιτεκτονικά μέλη που φαίνεται να είναι των Ελληνιστικών χρόνων. Τα θεμέλια της Β πλευράς σώζονται σε μήκος 4,25μ. ενώ δεν μπορούν να διακριθούν οι υπόλοιπες διαστάσεις. Η κεραμική που βρέθηκε γύρω από τον πύργο χρονολογείται από τον Valmin στους ελληνιστικούς ή ρωμαϊκούς χρόνους.
Στα 3,50μ. δυτικά του "πύργου", βλέπουμε τα θεμέλια ενός άλλου κτιρίου κατασκευασμένου με μικρότερες πέτρες, χωρίς συνδετικό κονίαμα. Εκτείνεται με κατεύθυνση Β- Ν σε μήκος 7,50μ. και αποτελείται από δύο δωμάτια. Το πλάτος είναι 4,50μ. Η κατασκευή αυτή μπορεί να έχει σχέση με τον πύργο του Valmin αλλά αυτό είναι δύσκολο να διευκρινιστεί.
Ο M.N. Valmin, που επισκέφτηκε το σημείο γύρω στα 1930, φαίνεται να έχει διαφορετική άποψη από τον Οικονομάκη αφού όπως αναφέρει είναι πεπεισμένος ότι πρόκειται για αμυντικό Πύργο, και όχι ναό.[7]
Η κατασκευή έχει γίνει με μεγάλα, καλοδουλεμένα ισόδομα αρχιτεκτονικά μέλη που φαίνεται να είναι των Ελληνιστικών χρόνων. Τα θεμέλια της Β πλευράς σώζονται σε μήκος 4,25μ. ενώ δεν μπορούν να διακριθούν οι υπόλοιπες διαστάσεις. Η κεραμική που βρέθηκε γύρω από τον πύργο χρονολογείται από τον Valmin στους ελληνιστικούς ή ρωμαϊκούς χρόνους.
Στα 3,50μ. δυτικά του "πύργου", βλέπουμε τα θεμέλια ενός άλλου κτιρίου κατασκευασμένου με μικρότερες πέτρες, χωρίς συνδετικό κονίαμα. Εκτείνεται με κατεύθυνση Β- Ν σε μήκος 7,50μ. και αποτελείται από δύο δωμάτια. Το πλάτος είναι 4,50μ. Η κατασκευή αυτή μπορεί να έχει σχέση με τον πύργο του Valmin αλλά αυτό είναι δύσκολο να διευκρινιστεί.
Η πρόσβαση στην θέση είναι εύκολη αφού βρίσκεται στην Ν άκρη του πλατώματος που δημιουργήθηκε για την κατασκευή του ναΐσκου του προφήτη Ηλία από τον απέχει περίπου 20μ. Στην σημερινή του μορφή διακρίνονται τα Β θεμέλια ενώ στο σημείο υπάρχουν πολλοί μεγάλοι καλοδουλεμένοι δόμοι.
Αν πράγματι πρόκειται για Πύργο, αυτός θα πρέπει να αποτελούσε μέρος του αμυντικού δικτύου της αρχαίας Μεσσήνης αφού από την θέση αυτή εποπτεύετε ολόκληρη η ΝΑ Μεσσηνία μέχρι και τον Μεσσηνιακό κόλπο, προσφέροντας ασφάλεια και προστασία από την Ν πλευρά εισόδου προς το οροπέδιο που ήταν κτισμένη η αρχαία Μεσσήνη. Ωστόσο με την σημερινή μορφή της θέσης είναι δύσκολο να αποφανθούμε με σιγουριά ότι πρόκειται για αμυντικό Πύργο και έτσι η αρχική υπόθεση του Οικονομάκη για ύπαρξη ναού δεν θα πρέπει να αποκλειστεί. Μόνον η συστηματική αρχαιολογική έρευνα θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην κατανόηση αυτής της κατασκευής.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] Οικονομάκης Σταύρος: "Τα σωζόμενα Ιθώμης Μεσσήνης και των πέριξ" 1879
[2] Στράβων Γεωγραφικά Η, 361, 7
[3] Valmin, Mathias Natan. Études topographiques sur la Messénie ancienne. Lund,C.Blom,1930, σελ.24
[2] Στράβων Γεωγραφικά Η, 361, 7
[3] Valmin, Mathias Natan. Études topographiques sur la Messénie ancienne. Lund,C.Blom,1930, σελ.24
[4] Παυσανίας Μεσσηνιακά 14,3
[5] Ανδροκλής: Γιος του Φίντα, βασιλιάς των Μεσσηνίων (-8ος αι.). Βασίλεψε μαζί με τον αδελφό του Αντίοχο το -760. Όταν οι Σπαρτιάτες απείλησαν τους Μεσσηνίους με πόλεμο, εάν δεν τους παρέδιδαν τον Μεσσήνιο ολυμπιονίκη Πολυχάρη για να δικαστεί για εγκλήματα που έκανε στη Σπάρτη, τα δύο αδέλφια ήρθαν σε ρήξη, γιατί ο Ανδροκλής ήθελε να παραδοθεί ο Πολυχάρης, ενώ ο Αντίοχος υποστήριζε το αντίθετο. Οι οπαδοί του Αντίοχου σκότωσαν τελικά τον Ανδροκλή και ο αντίπαλοί τους έδιωξαν τότε τους Ανδροκλείδες από τη Μεσσηνία. Επίσης υπήρχε ο Ανδροκλής, απόγονος του προηγούμενου (-7ος αι.), που σκοτώθηκε στον B Μεσσηνιακό πόλεμο. Πηγή: en-academic.com
[6] Δεν υπήρχε η δυνατότητα για επίσκεψη στο σημείο αυτό, έτσι παραθέτουμε τις περιγραφές τρίτων ελπίζοντας κάποια στιγμή να μεταβούμε εκεί.
[7] Valmin, M. Natan. Études topographiques sur la Messénie ancienne. Lund,C.Blom,1930,σελ. 68-69
