Η Τραχήλα είναι παραθαλάσσιο χωριό κτισμένο στον ομώνυμο μικρό όρμο στις ακτές τις Μεσσηνιακής Μάνης σε απόσταση 55 χλμ νοτιοανατολικά της Καλαμάτας. Απέχει 2 χλμ. από τις Θαλάμες που βρίσκεται στην ενδοχώρα στα Α και 4.5 χλμ από το λιμανάκι του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται στα Β.
Ακρωτήρι και λιμάνι Ταχήλας
Αρχαιότητες Τραχήλας
Στο ακρωτήρι της Τραχήλας αναφέρεται θέση "Κάστρο" ωστόσο δύο είναι τα σημεία που δείχνουν ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ο ένας είναι ο λόφος που δεσπόζει στην Β πλευρά ακριβώς στην συμβολή του ακρωτηρίου με την στεριά και ο άλλος οι οχυρώσεις που υπάρχουν περίπου στην μέση του ακρωτηρίου. Υπάρχουν αναφορές για τις θέσεις αυτές χωρίς όμως να έχει γίνει κάποια συστηματική έρευνα.
Ο M.E. Puillon Boblaye ο οποίος επισκέφτηκε την Τραχήλα, και στην προσπάθειά του να βρεί την θέση των αρχαίων Θαλαμών, αναφέρει:
"Θέλαμε να δούμε αυτή την πόλη (τις αρχαίες θαλάμες) στα εν μέρει σύγχρονα, εν μέρει αρχαία ερείπια των δύο Κάστρων του ακρωτηρίου Τραχήλα, αλλά ούτε η απόσταση από τον Οίτυλο, που είναι μόλις 60 στάδια, ούτε η θέση πάνω στη θάλασσα και πέρα από τη Μηλιά, επιτρέπουν αυτή την υπόθεση. Η Θαλάμες, κάποτε μεσσηνιακή πόλη, πρέπει να βρισκόταν κοντά στη Μηλιά όπως η Πέφνος, η πιο μακρινή ιδιοκτησία που διεκδικούσαν οι Μεσσήνιοι. Ο χείμαρρος της Μηλιάς μας φαίνεται να είναι ο μικρός Πάμισος του Στράβωνα, και το αρχαιότερο όριο της Μεσσηνίας."[3]
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Ernst Curtius αναφέρει:"...η στενή γλώσσα του βράχου της Τραχήλας, που προς νότο που σχηματίζει έναν ανοιχτό κόλπο ...στο προεξέχον Ακρωτήρι είναι τα ερείπια αρχαίων οχυρώσεων"[4]
Ο Αθ. Πετρίδης βρήκε μιά αρχαία επιγραφή εντοιχισμένη σε ναΐσκο στην Τραχήλα:
"Ἡ ἐπιτάφιος αὕτη ἐπιγραφὴ ἐπὶ κοινοῦ λίθου, ἐν τετειχισμένου ἐντὸς τείχους ναοῦ τινος μικροῦ, ευρέθη ἐν τῇ καλουμένη Τραχήλᾳ τοῦ δήμου Λεύκτρου ἐπαρχίας Οιτύλου κάτωθεν τοῦ χωρίου Κουτήφαροι παρὰ τὴν παραλίαν, ὅπου ὑπάρχει χωρίδιόν τι ἐκ 26- 28 οἰκιῶν καὶ λιμήν, πρός δε καὶ ἀκρωτήριον ἐκτεινόμενον καὶ εἰσχωροῦν, οὕτως εἰπεῖν ἐντὸς τῆς θαλάσσης ὡς τράχηλος ἀνθρώπινος, ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία προήλθε κατὰ λακωνικὸν ἰδιωτισμόν Τραχήλα."[5]
Αναφορά στον λόφο στην Β πλευρά του ακρωτηρίου κάνει ο Richard Hope Simpson:
"Υπάρχει, ωστόσο, στο μικρό ακρωτήρι στα νοτιοδυτικά του Κουτιφαρίου, όπου δεσπόζει ο οικισμός Τραχήλα, ένας λόφος που φαίνεται κατάλληλος για μυκηναϊκή ακρόπολη, αν και δεν έχουν βρεθεί ακόμη στοιχεία προϊστορικής κατοχής εκεί. Σε σχήμα μοιάζει με την ακρόπολη στο Λεύκτρο. Η καλλιεργήσιμη γη γύρω από το λόφο, φαίνεται να είναι πιο εύφορη από αυτή στα πεζούλια από πάνω του στα ανατολικά."
Η G. Shipley αναφέρει ότι στο Κάστρο (Ακρωτήρι) Τραχήλας υπάρχουν ερειπωμένες οχυρώσεις που ενσωματώνουν αρχαία λείψανα.[7]
Ο Matthieu Guintrand που επισκέφτηκε τις αρχαιότητες στην Τραχήλα το 2014 δίνει κάποια παραπάνω στοιχεία:[8]
Ένας οχυρωματικός τοίχος διασχίζει το πλάτος του ακρωτηρίου από βορρά προς νότο ακολουθώντας την μορφολογία του εδάφους και αποκλείει την πρόσβαση. Μπορεί να ακολουθηθεί σε όλη τη διαδρομή του.
Το τείχος, που θεμελιώθηκε πάνω στο βράχο, ήταν χτισμένο με διπλή όψη από ασβεστολιθικούς ογκόλιθους και γέμισμα με μικρότερες πέτρες. Το πάχος του τοίχους ποικίλλει μεταξύ 1,5 έως 2,5μ. Στην καλύτερη περίπτωση, διατηρείται σε ύψος 2μ.
Δεν έχω αξιόπιστα δεδομένα για να κάνω μια υπόθεση χρονολόγησης. Παρατηρώ μόνο ότι η τεχνική κατασκευής σε διπλές όψεις λίθων συναρμολογημένων χωρίς κονίαμα, με πλήρωση λίθων και το πάχος του τοίχου που κυμαίνεται μεταξύ 1.5 και 2.5μ. αντιστοιχεί σε χαρακτηριστικά που συνήθως παρατηρούνται στους αρχαίους τοίχους οχυρώσεων. Νομίζω λοιπόν ότι αυτή η οχύρωση θα μπορούσε να είναι αρχαία, αλλά είναι αδύνατο να κάνουμε μια πιο ακριβή υπόθεση χρονολόγησης."
Το χαρακτηριστικό ακρωτήρι της Τραχήλας εισχωρεί στην θάλασσα περίπου 900μ. ενώ το πλάτος του κυμαίνεται από 200μ. έως 400μ. και υψόμετρο μέχρι 40μ. Ο οικισμός βρίσκεται στην Ν, απάνεμη πλευρά του ακρωτηρίου όπου σχηματίζεται ένας μικρός όρμος και υπάρχει ένα μικρό λιμάνι.
Το λιμάνι της Τραχήλας μαζί με το λιμάνι του αγ. Δημητρίου, 4.5χλμ. στα Β, είναι η μόνες θέσεις ελλιμενισμού στην περιοχή αυτή που χαρακτηρίζεται από απόκρημνες και βραχώδες ακτές.
Η Τραχήλα και το λιμάνι της αναφέρονται στις γραπτές πηγές από την εποχή της Ενετοκρατίας, ενώ υπήρξε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου με τα γειτονικά ορεινά χωριά και θαλάσσιος συγκοινωνιακός κόμβος[1].
Στις ακτές Β. και Ν. της Τραχήλας έχουν βρεθεί πλήθος εργαλείων και καταλοίπων της Παλαιολιθικής εποχής ενώ στα πολυάριθμα σπήλαια της περιοχής υπάρχουν ευρήματα από την Βυζαντινή εποχή και τον Μεσαίωνα καθώς χρησιμοποιούνταν ως καταφύγιο από τους κατοίκους της περιοχής, την εποχή των εχθρικών επιδρομών.[2]
Το λιμάνι της Τραχήλας μαζί με το λιμάνι του αγ. Δημητρίου, 4.5χλμ. στα Β, είναι η μόνες θέσεις ελλιμενισμού στην περιοχή αυτή που χαρακτηρίζεται από απόκρημνες και βραχώδες ακτές.
Η Τραχήλα και το λιμάνι της αναφέρονται στις γραπτές πηγές από την εποχή της Ενετοκρατίας, ενώ υπήρξε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου με τα γειτονικά ορεινά χωριά και θαλάσσιος συγκοινωνιακός κόμβος[1].
Στις ακτές Β. και Ν. της Τραχήλας έχουν βρεθεί πλήθος εργαλείων και καταλοίπων της Παλαιολιθικής εποχής ενώ στα πολυάριθμα σπήλαια της περιοχής υπάρχουν ευρήματα από την Βυζαντινή εποχή και τον Μεσαίωνα καθώς χρησιμοποιούνταν ως καταφύγιο από τους κατοίκους της περιοχής, την εποχή των εχθρικών επιδρομών.[2]
Αρχαιότητες Τραχήλας
Στο ακρωτήρι της Τραχήλας αναφέρεται θέση "Κάστρο" ωστόσο δύο είναι τα σημεία που δείχνουν ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ο ένας είναι ο λόφος που δεσπόζει στην Β πλευρά ακριβώς στην συμβολή του ακρωτηρίου με την στεριά και ο άλλος οι οχυρώσεις που υπάρχουν περίπου στην μέση του ακρωτηρίου. Υπάρχουν αναφορές για τις θέσεις αυτές χωρίς όμως να έχει γίνει κάποια συστηματική έρευνα.
Ο M.E. Puillon Boblaye ο οποίος επισκέφτηκε την Τραχήλα, και στην προσπάθειά του να βρεί την θέση των αρχαίων Θαλαμών, αναφέρει:
"Θέλαμε να δούμε αυτή την πόλη (τις αρχαίες θαλάμες) στα εν μέρει σύγχρονα, εν μέρει αρχαία ερείπια των δύο Κάστρων του ακρωτηρίου Τραχήλα, αλλά ούτε η απόσταση από τον Οίτυλο, που είναι μόλις 60 στάδια, ούτε η θέση πάνω στη θάλασσα και πέρα από τη Μηλιά, επιτρέπουν αυτή την υπόθεση. Η Θαλάμες, κάποτε μεσσηνιακή πόλη, πρέπει να βρισκόταν κοντά στη Μηλιά όπως η Πέφνος, η πιο μακρινή ιδιοκτησία που διεκδικούσαν οι Μεσσήνιοι. Ο χείμαρρος της Μηλιάς μας φαίνεται να είναι ο μικρός Πάμισος του Στράβωνα, και το αρχαιότερο όριο της Μεσσηνίας."[3]
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Ernst Curtius αναφέρει:"...η στενή γλώσσα του βράχου της Τραχήλας, που προς νότο που σχηματίζει έναν ανοιχτό κόλπο ...στο προεξέχον Ακρωτήρι είναι τα ερείπια αρχαίων οχυρώσεων"[4]
Ο Αθ. Πετρίδης βρήκε μιά αρχαία επιγραφή εντοιχισμένη σε ναΐσκο στην Τραχήλα:
"Ἡ ἐπιτάφιος αὕτη ἐπιγραφὴ ἐπὶ κοινοῦ λίθου, ἐν τετειχισμένου ἐντὸς τείχους ναοῦ τινος μικροῦ, ευρέθη ἐν τῇ καλουμένη Τραχήλᾳ τοῦ δήμου Λεύκτρου ἐπαρχίας Οιτύλου κάτωθεν τοῦ χωρίου Κουτήφαροι παρὰ τὴν παραλίαν, ὅπου ὑπάρχει χωρίδιόν τι ἐκ 26- 28 οἰκιῶν καὶ λιμήν, πρός δε καὶ ἀκρωτήριον ἐκτεινόμενον καὶ εἰσχωροῦν, οὕτως εἰπεῖν ἐντὸς τῆς θαλάσσης ὡς τράχηλος ἀνθρώπινος, ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία προήλθε κατὰ λακωνικὸν ἰδιωτισμόν Τραχήλα."[5]
Αναφορά στον λόφο στην Β πλευρά του ακρωτηρίου κάνει ο Richard Hope Simpson:
"Υπάρχει, ωστόσο, στο μικρό ακρωτήρι στα νοτιοδυτικά του Κουτιφαρίου, όπου δεσπόζει ο οικισμός Τραχήλα, ένας λόφος που φαίνεται κατάλληλος για μυκηναϊκή ακρόπολη, αν και δεν έχουν βρεθεί ακόμη στοιχεία προϊστορικής κατοχής εκεί. Σε σχήμα μοιάζει με την ακρόπολη στο Λεύκτρο. Η καλλιεργήσιμη γη γύρω από το λόφο, φαίνεται να είναι πιο εύφορη από αυτή στα πεζούλια από πάνω του στα ανατολικά."
Η G. Shipley αναφέρει ότι στο Κάστρο (Ακρωτήρι) Τραχήλας υπάρχουν ερειπωμένες οχυρώσεις που ενσωματώνουν αρχαία λείψανα.[7]
Ο Matthieu Guintrand που επισκέφτηκε τις αρχαιότητες στην Τραχήλα το 2014 δίνει κάποια παραπάνω στοιχεία:[8]
Ένας οχυρωματικός τοίχος διασχίζει το πλάτος του ακρωτηρίου από βορρά προς νότο ακολουθώντας την μορφολογία του εδάφους και αποκλείει την πρόσβαση. Μπορεί να ακολουθηθεί σε όλη τη διαδρομή του.
Το τείχος, που θεμελιώθηκε πάνω στο βράχο, ήταν χτισμένο με διπλή όψη από ασβεστολιθικούς ογκόλιθους και γέμισμα με μικρότερες πέτρες. Το πάχος του τοίχους ποικίλλει μεταξύ 1,5 έως 2,5μ. Στην καλύτερη περίπτωση, διατηρείται σε ύψος 2μ.
Δεν έχω αξιόπιστα δεδομένα για να κάνω μια υπόθεση χρονολόγησης. Παρατηρώ μόνο ότι η τεχνική κατασκευής σε διπλές όψεις λίθων συναρμολογημένων χωρίς κονίαμα, με πλήρωση λίθων και το πάχος του τοίχου που κυμαίνεται μεταξύ 1.5 και 2.5μ. αντιστοιχεί σε χαρακτηριστικά που συνήθως παρατηρούνται στους αρχαίους τοίχους οχυρώσεων. Νομίζω λοιπόν ότι αυτή η οχύρωση θα μπορούσε να είναι αρχαία, αλλά είναι αδύνατο να κάνουμε μια πιο ακριβή υπόθεση χρονολόγησης."
Αν και δεν έχουμε αρκετά αρχαιολογικά στοιχεία για το ακρωτήρι της Τραχήλας, φαίνεται ότι αυτό ήταν οχυρωμένο κυρίως λόγω του λιμένος στην Ν πλευρά του.
Το λιμάνι θα πρέπει να χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εποχές. Από την εποχή του Χαλκού, ή ακόμα και την Λίθινη εποχή, μέχρι τους Κλασσικούς- Ελληνιστικούς χρόνους και αργότερα στον Μεσαίωνα.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] -Ιστότοπος mani.org.gr
-Σταύρου Γ. Καπετανάκη: Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821.
"Στις 20 Ιουνίου οι Αιγύπτιοι είχαν στρατοπεδεύσει στη Μπούκα, που είναι στην παραλία του Νησιού (Μεσσήνης) και προετοίμαζαν την επίθεσή τους. Ο Ιμπραήμ2515 την ίδια ημέρα μπήκε στα πλοία και παρέπλευσε τις ακτές της Μάνης κάνοντας αναγνώριση των παραθαλάσσιων περιοχών. Κανονιοβόλησε χωρίς επιτυχία τις Κιτριές, τον Άγιο Δημήτριο και την Τραχήλα. Ο βομβαρδισμός των λιμανιών, όπως αναφέρθηκε, έγινε για να φοβίσει τους Μανιάτες να μη φύγουν από τις εστίες τους, προκειμένου να επανδρώσουν τη Βέργα."
Σταύρου Γ. Καπετανάκη: Τετράδια Ιστορίας της Μάνης
"1674 Πρόσφυγες από Μάνη έφυγαν από την παραλία της Τραχήλας (Trachila Spiaza) και πήγαν στη Ζάκυνθο (Μέρτζιος, Λακωνικαί Σπουδαί, τόμ. Α΄, σ. 171). 1685, Χασιώτης Γ. σ. 287: «… Οι εγκάτοικοι όμως του Τραχηλά, φοβηθέντες μη από το άλλο μέρος επιπέσωσι κατ’ αυτών οι εχθροί έπεμψαν προς τον στρατάρχην του Πέτρου Ιατρού ικετεύοντες μηδεμίαν βοήθειαν να πλησιάση εις την χώραν των. Διότι μάλλον θα ενοχοποιηθώσι προς τους Τούρκους προς ους παρέδωκαν ως ενέχυρον τα φίλτατα αυτών…»). 1829 Γαλλική Επιστημονική Αποστολή, Τραχήλα, Βαγιακάκος, Ιμβραήμ εναντίον Μάνης, σ. 25, 117. Αναπλιώτης, Ένα Ιστορικό ταξίδι 1715, σ. 47: «…και ο Λεβής από την Τραχήλα του Ζυγού της Μελιγκούς…(κάλεσε τους Βενετσάνους στα 1685)."
[2]Ανδρέας Ντάρλας: Αρχαιολογικό Δελτίο 55 (2000). Β2. Σελ:1204
"Από 2 έως 20 Οκτωβρίου 2000 συνεχίστηκε για δεύτερη χρονιά το πρόγραμμα περισυλλογής επιφανειακών ευρημάτων στη δυτική ακτή της Μάνης. Τα κατάλοιπα αυτά προέρχονται από τα πολυάριθμα σπήλαια και μικρά έγκοιλα που ανοίγονται στους γκρεμούς πάνω από τη δυτική ακτή της Μάνης, καθώς και στα ρέματα που καταλήγουν εκεί. Περιέχονταν στις επιχώσεις αυτών των εγκοίλων, οι οποίες διαβρώθηκαν και ξεπλύθηκαν από φυσικές αιτίες.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης αυτής περιόδου συνεχίστηκε η έρευνα βόρεια του Όρμου του Οιτύλου, μεταξύ των οικισμών Χοτάσιας και Τραχήλας. Περισυνελέγησαν πολλά αρχαιολογικά κατάλοιπα, κυρίως λίθινα εργαλεία της παλαιολιθικής εποχής (καθώς και μεταγενέστερα), ενώ συγχρόνως καταγράφηκαν και μελετήθηκαν 15 νέα έγκοιλα.
Οι κυριότερες συγκεντρώσεις ευρημάτων εντοπίζονται στα εκτεταμένα πλατώματα που σχηματίζονται, κατά τόπους, μπροστά από το γκρεμό, και πιο συγκεκριμένα κοντά στο όριο του χειμερίου κύματος. Οι κροκάλες και η χοντρή άμμος που βρίσκονται συνήθως στα σημεία αυτά περιέχουν πολλά αρχαιολογικά κατάλοιπα, κυρίως λίθινα εργαλεία, τα οποία είναι πολύ ανακυλημένα (Είκ.4-5), καθώς και τμήματα χονδροειδούς κεραμικής, τελείως αποστρογγυλεμένα.
Εκτός από την ακτή, εξερευνήθηκε και το «Βαθύ λαγκάδι της Τραχήλας», βαθύ και πολύ δύσβατο ρέμα, μήκ. 3 χλμ., που κατεβαίνει από το δημόσιο δρόμο Καλαμάτας-Αρεόπολης, κοντά στο χωρώ Λαγκάδα (υψόμετρο 450μ.), έως τη θάλασσα, νότια του οικισμού της Τραχήλας. Στο σημείο της εκβολής του μάλιστα σχηματίζει ένα εντυπωσιακό αλλουβιακό ριπίδιο, που έχει αποτεθεί πάνω στην οριζόντια επιφάνεια της τυρρήνιας επίκλυσης. Σκοπός αυτής της εξερεύνησης ήταν να διαπιστωθεί αν τα σπήλαια που ανοίγονται κατά μήκος του ρέματος περιέχουν ανθρωπογενείς επιχώσεις και αν υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα στην κοίτη του, προκειμένου να περισυλλεγούν, προτού παρασυρθούν στη θάλασσα. Στο ρέμα αυτό ανοίγονται πολλές βραχοσκεπές, από τις οποίες όμως καμία δεν περιέχει προϊστορικές επιχώσεις. Αντίθετα, όλες σχεδόν είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τους μεσαιωνικούς και νεότερους χρόνους και συνέχιζαν να χρησιμοποιούνται έως πολύ πρόσφατα (μερικές μάλιστα συνεχίζουν ακόμη και σήμερα) ως μαντριά. Στην κοίτη του ρέματος δεν εντοπίστηκαν αρχαιολογικά κατάλοιπα.
Από όλες τις βραχοσκεπές που ανοίγονται εδώ ξεχωρίζει αυτή της Αγίας Μαρίνας. Πρόκειται για μεγάλη βραχοσκεπή, πλ. και ύψ. 20μ. περίπου, η οποία φράσσεται από επιβλητικό τοίχο, ύψ. 7- 8μ., ενώ στην ανατολική παρειά της σώζονται αγιογραφίες του 13ου και 14ου αιώνα."
-Μεσαιωνικές οχυρώσεις σπηλαίων Μεσσηνίας (aristomenismessinios)
- Ιστότοπος mani.org.gr
[3] M.E. Puillon Boblaye. Recherches géographiques sur les ruines de la Morée, éd. Levrault, Paris, 1835 Σελ:92-93
[4] Curtius, Ernst. Peloponnesos: eine historisch-geographische Beschreibung der Halbinsel (Band 2)- Gotha, 1852. Σελ: 283
[5] Αθ. Πετρίδης Περιοδικό Πανδώρα τεύχ. 513 -1871
[6] Richard Hope Simpson: Identifying a Mycenaean State. BSA 52, 1957, 231-259.
[7] G. Shipley, « Site Catalogue of The Survey », W. Cavanagh, J. Crouwel, R. Catling, G. Shipley (éd.), Continuity and Change in a Greek rural Landscape. The Laconia Survey, BSA suppl 27, 1996. Σελ:300
[8] Matthieu Guintrand: "Sparte et la defense du Peloponnese meridional du milieu du vie siecle au Milieu au milieu du IIE siele AV. J.-C." Volume II σελ: 180
