Η θέση Παλαιόκαστρο εντοπίζεται σε έναν μεγάλο κωνικό λόφο, ύψους περίπου 600μ., ο οποίος βρίσκεται 700μ. περίπου ΒΔ από το χωριό του Μαγγανιακού. Ο λόφος είναι φυσικά οχυρός απ΄όλες τις πλευρές με πιό ομαλή την Δ πλευρά όπου ενώνεται με ένα διάσελο προς το ψηλότερο βουνό. Η πρόσβαση στον λόφο γίνεται από έναν χωματόδρομου που ξεκινάει από το χωριό του Μαγγανιακού και φτάνει στο διάσελο της Δ πλευράς ή από το χωριό Κορομηλέα που βρίσκεται στα Δ. Μέσα από το χωριό της Κορομηλέας ξεκινάει χωματόδρομος προς τα Α που ανεβαίνει το βουνό και φτάνει σε ένα διάσελο όπου υπάρχει ο ναός του Τιμίου Σταυρού. Από το ψηλό αυτό σημείο μπορεί κανείς να εποπτεύσει ολόκληρη την ΝΑ Μεσσηνία μέχρι τον Μεσσηνιακό κόλπο ενώ ο λόφος του Παλαιοκάστρου βρίσκεται πιό χαμηλά σε απόσταση περίπου 600μ. Ο χωματόδρομος συνεχίζει από το ξωκλήσι και φτάνει στο πλάτωμα της Δ πλευράς.
Η στρατηγική θέση και η ασφάλεια που προσφέρει το Παλαιόκαστρο είναι οι βασικοί λόγοι που η θέση χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά. Υπήρχε μια αρκετά μεγάλη εγκατάσταση στα Μυκηναϊκά χρόνια ενώ στην πρώιμη Αρχαϊκή εποχή χτίστηκε στην θέση εντυπωσιακή οχυρωμένη ακρόπολη. Στον Μεσαίωνα υπήρχε στην κορυφή ισχυρό Φράγκικο φρούριο.
Η Προϊστορική θέση
Η Προϊστορική κατοίκηση στο Παλαιόκαστρο Μαγγανιακού εντοπίζεται κυρίως στην Δ πλευρά. Τοιχία και άνδηρα υπάρχουν σχεδόν σε όλο το πλάτωμα του Δ διάσελου, αν και μεγάλο μέρος της θέσης στο σημείο αυτό έχει καταστραφεί από την διάνοιξη των δρόμων και την μεταγενέστερη χρήση του οικοδομικού υλικού. Στην περιοχή του διάσελου υπάρχουν αρκετά Προϊστορικά αποτμήματα.
Η κατάσταση βελτιώνεται όταν προσεγγίζουμε τις Δ χαμηλές πλαγιές του Παλαιόκαστρου και προχωράμε από το μονοπάτι ανεβαίνοντας προς την Ν πλευρά. Εδώ φαίνονται καθαρά τοιχία και κατασκευές της Προϊστορικής περιόδου ενώ υπάρχει πληθώρα κεραμικών αποτμημάτων που με σιγουριά σχεδόν ανήκουν στην Προϊστορική εποχή.
Τα ίχνη της Προϊστορικής θέσης δείχνουν να σταματούν όταν φτάνουμε στην Ν πλευρά του λόφου, όπου οι οχυρώσεις αλλά και η κεραμική, από το σημείο αυτό και στα υπόλοιπα μέρη του λόφου συμπεριλαμβανόμενης της κορυφής, φαίνεται να είναι άλλων εποχών.
Η έκταση της Προϊστορικής θέσης φαίνεται να είναι περίπου στα 10 στέμματα, ωστόσο πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι συνέχιζε στην Ν πλευρά ενώ στην κορυφή του λόφου θα πρέπει να υπήρχε ακρόπολη. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να υπήρχε μιά αρκετά μεγάλη και σημαντική οχυρωμένη Προϊστορική ακρόπολη στο Παλαιόκαστρο με την περιοχή κατοίκησης στην Δ πλευρά και το διάσελο.
Η αρκετά μεγάλη και άγνωστη αυτή Προϊστορική θέση βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο ελέγχοντας την πεδιάδα στα Α και τα Ν και θα πρέπει να ήταν σημαντική.
Η ακρόπολη της Πρώιμης εποχής Σιδήρου
Στις Ν, ΝΑ και Α πλευρές του Παλαιοκάστρου υπάρχουν εντυπωσιακές οχυρώσεις. Ο τεράστιος όγκος του οικοδομικού υλικό αλλά και το μεγάλο μέγεθος των κατασκευών παραπέμπουν σε μιά αρκετά μεγάλη και πάρα πολύ ισχυρή οχυρωμένη αρχαία ακρόπολη.
Στην Ν- ΝΑ πλευρά εκτός από τα τείχη φαίνεται να υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεγάλοι αμυντικοί πύργοι. Στην Α πλευρά της ακρόπολης διακρίνονται τείχη αλλά και τμήματα κτηρίων που σώζονται σε ύψος αρκετών δόμων. Οι οχυρώσεις συνεχίζουν και στην ΒΑ πλευρά. Η ακρόπολη γύρω από την κρυφή του Παλαιόκαστρου πρέπει να είχε έκταση πάνω από 10 στρέμματα.
Τα τείχη είναι κατασκευασμένα από μεγάλες πέτρες διαφόρων μεγεθών. Σε πολλά σημεία, ειδικά σε γωνιόλιθους έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι οικοδομικοί δόμοι, οι οποίοι έχουν υποστεί επεξεργασία. Η κατασκευή των τειχών αλλά και των υπόλοιπων κατασκευών έχει γίνει με την παράλληλη τοποθέτηση των ανισομεγεθών λίθων, κατά τα Αρχαϊκά παραδείγματα. Σε καμιά περίπτωση δεν θυμίζουν τους καλοδουλεμένος ισομεγέθης οικοδομικούς δόμους που χρησιμοποιήθηκαν στις κατασκευές οχυρών στην Μεσσηνία κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους και μετά την απελευθέρωση από τους Σπαρτιάτες και ούτε φυσικά είναι της Φράγκικης εποχής. Επίσης οι οχυρώσεις αυτές δεν μοιάζουν με τον τρόπο δόμησης των ακροπόλεων της Προϊστορικής εποχής.
Παντού υπάρχει τεράστιος όγκος κεραμικών αποτμημάτων, ενώ πολλά είναι τα εντυπωσιακά σχήματα όπως χερούλια από αγγεία. Η κεραμική φαίνεται να είναι νεότερη της προϊστορικής που υπάρχει στην Δ πλευρά.
Η εντυπωσιακή ακρόπολη του Παλαιόκαστρου Μαγγανιακού θα πρέπει να κτίστηκε μετά την πτώση των Μυκηναϊκών κέντρων στα -110 περίπου και πριν από την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Σπαρτιάτες -700/650. Πρόκειται γιά μιά πολύ πρώιμη Αρχαϊκή οχύρωση, σπάνια για τα Μεσσηνιακά δεδομένα, που πιθανόν σχετίζεται με την κατάληψη της Μεσσηνίας από του Δωριείς στην πρώιμη εποχή του Σιδήρου.
Το Φράγκικο φρούριο
Το Φράγκικο φρούριο εντοπίζεται στο πλάτωμα κορυφής του λόφου του Παλαιόκαστρου. Πρόκειται για μιά τετράγωνη οχύρωση με διαστάσεις 30Χ 30μ. περίπου. Τα τείχη του φρουρίου έχουν κατασκευαστεί με σχετικά μικρές πέτρες και την χρήση συνδετικού κονιάματος και φαίνονται να είναι πολύ ισχυρά με αρκετά μεγάλο πάχος. Εξωτερικά, και σε κοντινή απόσταση, στην Ν και Α πλευρά ένα ακόμα τείχος συμπληρώνει την Φράγκικη οχύρωση. Οι Φράγκικες κατασκευές με τις σχετικά μικρές πέτρες και την χρήση συνδετικού κονιάματος ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες κατασκευές της αρχαίας ακρόπολης.
Στο εσωτερικό του Φράγκικου φρουρίου ξεχωρίζει μιά μεγάλη κατασκευή σε σχήμα Γ που διατρέχει την Α και Β εσωτερική πλευρά. Η εξωτερική πλευρά χρησιμοποιεί το τείχος της οχύρωσης ενώ το εσωτερικό τείχος του κτηρίου είναι επίσης ισχυρό με αρκετά μεγάλο πάχος.
Εντυπωσιακή είναι και η μεγάλη υδατοδεξαμενή (κινστέρνα) του οχυρού. Έχει διαστάσεις περίπου 7Χ 4μ. ενώ η οροφή κατά μήκος της δεξαμενής έχει καταπέσει. Στο εσωτερικό της κινστέρνας έχει χρησιμοποιηθεί λευκό υδραυλικό κονίαμα ενώ είναι εντυπωσιακή η περίτεχνη αψιδωτή οροφή που σώζεται στις δύο πλευρές.
Αν και σχετικά μικρό, το Φράγκικο φρούριο ήταν ισχυρό ενώ το μεγάλο κτήριο και η υδατοδεξαμενή στο εσωτερικό δείχνουν ότι ήταν ικανό να φιλοξενήσει ισχυρή φρουρά.
Ασφαλής ταυτοποίηση της Φράγκικης οχύρωσης του Παλαιόκαστρου Μαγγανιακού δεν υπάρχει, αν και κατά μία άποψη[1] θα μπορούσε να είναι το Manconico, όνομα που αναφέρετε στις πηγές από το 1463 και μετά.
Συζήτηση
Ο φυσικά οχυρός και μεγάλος κωνικός λόφος του Παλαιοκάστρου Μαγγανιακού βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο. Προς Α και Ν η θέα είναι εκπληκτική αφού εποπτέυει ολόκληρη την μεγάλη πεδιάδα της ΝΑ Μεσσηνίας μέχρι τον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα Α υπάρχει οπτική επαφή με την αρχαία ακρόπολη του όρους Ψωριάρη και στο βάθος φαίνονται τα όρη Ιθώμης και Εύας. Προς τα Δ, μέσω του διασέλου, υπήρχε εύκολη πρόσβαση προς την περιοχή του χωριού της Κορομηλέας και κατόπιν στο οροπέδιο της Τριπύλας, που ήταν η φυσική οδός που ένωνε στην αρχαιότητα την κεντρική Μεσσηνία με τις ακτές της Δ Μεσσηνίας.
Η στρατηγική θέση και η ασφάλεια που προσφέρει το Παλαιόκαστρο είναι οι βασικοί λόγοι που η θέση χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά. Υπήρχε μια αρκετά μεγάλη εγκατάσταση στα Μυκηναϊκά χρόνια ενώ στην πρώιμη Αρχαϊκή εποχή χτίστηκε στην θέση εντυπωσιακή οχυρωμένη ακρόπολη. Στον Μεσαίωνα υπήρχε στην κορυφή ισχυρό Φράγκικο φρούριο.
Ενδιαφέρουσα είναι η εικασία του δημοδιδάσκαλου και αρχαιοδίφη Οικονομάκη Σ.[2], ο οποίος προτείνει ως πιθανή την ταύτιση της ακρόπολης του Μαγγανιακού, με την αρχαία Υάμεια.
Ο Στράβων αναφέρει[3] ότι μετά την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Δωριείς, ο Κρεσφόντης διένειμε την χώρα σε 5 περιοχές με τις αντίστοιχες πρωτεύουσές τους: Την Πύλο, το Ρίο, την Μεσόλα, την Υαμείτη και τον Στενύκλαρο.
Ο Σουηδός αρχαιολόγος M.N. Valmin προτείνει σαν πιό πιθανή περιοχή για την περιφέρεια της Υάμειας αυτή Δ του Παμίσου[4]. Σχετικώς αναφέρει: "...πρέπει να συνταχθούμε με αυτούς που θέλουν να τους αποδώσουν τις λιγότερο εύφορες περιοχές στις πλαγιές των βουνών, δυτικά του Παμίσου. Στην πραγματικότητα αυτό το μέρος της Μεσσηνίας είναι το μόνο που μας έχει απομείνει." Με την άποψη αυτή φαίνεται να συμφωνούν οι περισσότεροι αρχαιολόγοι και ερευνητές.
Η περιφέρεια της Υάμειας λοιπόν πολύ πιθανόν να βρισκόταν Δ του Παμίσου, θα πρέπει να ξεκίναγε από Β από τα όροι Ιθώμης- Εύας, Ψωριάρη και Μαγγανιακού και προς τα Ν θα έφτανε μέχρι την περιοχή Δ της Ανδρούσας και του Νησιού (Μεσσήνης). Η Υάμεια θα πρέπει να υπήρχε ως πόλις από το -1100 περίπου, δηλαδή μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου και την κατάληψη της Μεσσηνίας από τους Δωριείς, ως το τέλος τουλάχιστον του Α Μεσσηνιακού πολέμου γύρω στο -724, αφού τότε οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν την περιοχή και την αποδίδουν στους απογόνους του Ανδροκλή.[5][6]
Η παραπάνω χρονολόγηση στην πρώιμη εποχή του Σιδήρου φαίνεται να είναι πιθανή και για την ακρόπολη του Παλαιοκάστρου. Η θέση της πόλης στην Β πιό ορεινή και ασφαλή πλευρά της περιφέρειας της Υάμειας μοιάζει λογική αφού εκτός από ασφάλεια η ακρόπολη προσφέρει εκπληκτική θέα προς τα Ν εποπτεύοντας ολόκληρη την ΝΑ Μεσσηνία μέχρι και τον Μεσσηνιακό κόλπο.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η υπόθεση για την ταύτιση του Παλαιοκάστρου του Μαγγανιακού με την αρχαία Υάμεια είναι αρκετά πιθανή. Όπως και να έχουν τα πράγματα η εντυπωσιακή Αρχαϊκή ακρόπολη είναι από τα σπάνια τέτοια παραδείγματα στον Μεσσηνιακό χώρο ενώ ολόκληρο το αρχαιολογικό σύνολο στον λόφο σίγουρα χρήζει περισσότερης έρευνας.
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
"Παλαιόκαστρον Μαγκανιακοῦ ή ἀρχ. Υαμεία.
Δυτικῶς δὲ τοῦ ἀνωτέρω όρης Ψωριάρη ή Ελληνοεκκλησίας, κεῖται ἐπὶ πεδινῆς θέσεως και δυτ. τοῦ χωρίου Μαγκανιακού, (ὅπερ ὠνόμασται οὕτως ἐκ τοῦ ἀνορυσσομένου ἐνταῦθα ἀφθόνως λίθου μαγκανίτου), λόφος κωνοειδής, ἔχων ἐπὶ τῆς ἄκρας του τετράπλευρον Ένετ. κτίριον, ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ὁποίου εὑρίσκεται δεξαμενή ὁμοίας ἐποχῆς, ΒΑ. δέ, πρὸς τὴν κατωφέρειαν τοῦ λόφου εἰσὶν οἰκιῶν παμπόλλων ἐρείπια, καὶ περὶ αὐτὰς περίβολός τις ἁπλοῦς, ὡς καὶ λίθοι τινὲς ἀρχαίας ἐποχῆς.Εἰκάζομεν λοιπὸν ὅτι, ἐπὶ τοῦ ὄρους Ψωριάρη, άλλὰ μᾶλλον ἐπὶ τοῦ λόφου τούτου, ὑπῆρχεν ἡ ἀρχαία πόλις "Ὑαμεία", κατὰ Παυσανίαν, (Μεσσην. 391) καὶ κατὰ Στράβωνα ο Υαμείτης (Στραβ. 316 βιβλ. 7). ἣν οἱ Σπαρτιάται, ὑπάρχουσαν βεβαίως προ τῆς ἀνοικήσεως τῆς Ἰθώμης, ἀπέδωκαν εἰς τὴν θυγατέρα τοῦ ᾿Ανδροκλέους καὶ τοὺς υἱοὺς αὐτῆς, μετὰ τὴν καθαίρεσιν τῆς Ἰθώμης. (Μεσ. 14, 2.)"
[3] Στράβων Γεωγραφικά Η, 361, 7
[4] Valmin, Mathias Natan. Études topographiques sur la Messénie ancienne. Lund,C.Blom,1930, σελ.24
[5] Παυσανίας Μεσσηνιακά 14,3
[6] Ανδροκλής: Γιος του Φίντα, βασιλιάς των Μεσσηνίων (-8ος αι.). Βασίλεψε μαζί με τον αδελφό του Αντίοχο το -760. Όταν οι Σπαρτιάτες απείλησαν τους Μεσσηνίους με πόλεμο, εάν δεν τους παρέδιδαν τον Μεσσήνιο ολυμπιονίκη Πολυχάρη για να δικαστεί για εγκλήματα που έκανε στη Σπάρτη, τα δύο αδέλφια ήρθαν σε ρήξη, γιατί ο Ανδροκλής ήθελε να παραδοθεί ο Πολυχάρης, ενώ ο Αντίοχος υποστήριζε το αντίθετο. Οι οπαδοί του Αντίοχου σκότωσαν τελικά τον Ανδροκλή και ο αντίπαλοί τους έδιωξαν τότε τους Ανδροκλείδες από τη Μεσσηνία. Επίσης υπήρχε ο Ανδροκλής, απόγονος του προηγούμενου (-7ος αι.), που σκοτώθηκε στον B Μεσσηνιακό πόλεμο. Πηγή: en-academic.com
