Το όρος της Μίνθης, που είναι αρχαίο τοπωνύμιο, ταυτίζεται με το ορεινό συγκρότημα της Άλβαινας. Το ορεινό αυτό συγκρότημα δεσπόζει στο κέντρο περίπου της περιοχής της αρχαίας Τριφυλίας.
Στα Β. υπάρχει ο ορεινός όγκος του Λαπίθα που καταλήγει αμέσως στα Β. της λίμνης Καϊάφα ενώ στα Ν. υπάρχει ο ποταμός της Νέδας, το φυσικό σύνορο Ηλείας και Μεσσηνίας.
Η οροσειρά της Μίνθης έχει κατεύθυνση Α.- Δ. Η υψηλότερη κορυφή είναι η Ζακούκα στα 1.344μ., 3.5 περίπου χιλμ. Δ. από την Ανδρίτσαινα και όπου εντοπίζονται τα ερείπια του μεσαιωνικού οχυρωμένου οικισμού Κρεπακόρε.
Στα Δ. η οροσειρά φτάνει περίπου 4 χλμ. Α. από την ακτογραμμή στην περιοχή του Κακόβατου.
Στην Δ. πλευρά της οροσειράς, περίπου 11 χλμ. από τον Κακόβατο εντοπίζεται η δεύτερη υψηλότερη κορυφή η Βουνούκα ή Βαβνούκα, στα 1221 μέτρα, όπου εντοπίζεται και ο ναΐσκος του προφήτη Ηλία. Η κορυφή Βουνούκα δεσπόζει στην περιοχή ενώ στους Β. πρόποδες του βουνού είναι χτισμένο το χωριό της Μίνθης.[1]
Η αναφορά του Στράβωνα στο Ιερό του Άδη
Ο Στράβωνας αναφέρει[2] ότι κοντά στην Πύλο πρός τα ανατολικά, είναι το όρος Μίνθη. Υπάρχει στο όρους ιερό του Πλούτωνος πολύ σεβαστό, καθώς και άλσος αφιερωμένο στην Δήμητρα. Να αναφέρουμε ότι ο Στράβων αναφέρετε στην λεγόμενη Τριφυλιακή Πύλο την οποία θεωρεί ως την Ομηρική Πύλο, την πρωτεύουσα του Βασιλείου του Νέστορα. Η Τριφυλιακή Πύλος ταυτίζετε με την σπουδαία Μυκηναϊκή θέση που έχει ανασκαφεί στον Κακόβατο.
Οι Έρευνες στην Βουνάκα
Στα μέσα της δεκαετίας του '50 ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον Ελβετό αρχαιολόγο Ernst Meyer πραγματοποίησε έρευνες στην Τριφυλία. Με οδηγό τον χάρτη του Konrad Graefinghoff εντόπισε το ιερό στην κορυφή της Μίνθης. Σχετικώς αναφέρει:[3]
"Στην ψηλότερη κορυφή της Τριφυλίας, Alvaena (Vunuka) ύψους 1219 μέτρων, την αρχαία Μίνθη, ο χάρτης της Τριφυλίας δείχνει ένα αρχαίο ιερό. Σήμερα υπάρχει ένα τριγωνομετρικό σημείο στην κορυφή του βουνού, και δίπλα του υπάρχει ένα παρεκκλήσι χωρίς στέγη του Αγίου Ηλία και άλλοι σύγχρονοι τοίχοι κτισμάτων. Αμέσως δίπλα στο γεωμετρικό σημείο βρήκαμε μεμονωμένα μικροσκοπικά θραύσματα αρχαίας, αλλά μη αναγνωρίσιμης κεραμικής και τρία εξίσου μικροσκοπικά κομμάτια λεπτού φύλλου μπρούτζου. Η ύπαρξη βωμού στο σημείο στην αρχαιότητα αποδεικνύεται επαρκώς."
Εκτεταμένες έρευνες στην Τριφυλία πραγματοποίησε το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (DAI- Deutsches Archäologisches Institut Athen) την δεκαετία 2000/2010.
Στην κορυφή της Μίνθης εντόπισαν τα θεμέλια αρχαίου κτίσματος διαστ. 8μ.Χ 8μ. δίπλα από τον Βυζαντινό ναΐσκο του προφήτη Ηλία. Όπως αναφέρουν, τα θεμέλια αυτά πιθανότητα να ανήκαν σε έναν μεγάλο βωμό.[4] Δεν αναφέρουν την εύρεση κεραμικής ή άλλων ευρημάτων.
Στην κορυφή Βουνάκα 2025
Λίγο πριν το χωριό της Μίνθης (200μ. ΒΑ από το χωριό) ένας χωματόδρομος ξεκινάει και ανεβαίνει την Β και μετά Α πλευρά του βουνού. Φτάνοντας στην Α πλευρά ένας άλλος χωματόδρομος φεύγει προς τα Α και διασχίζει με την σειρά τις πλαγιές των τριών λόφων- παραφυάδων της Βουνάκας, φτάνοντας στο τελευταίο απότομο και κωνικό λόφο όπου εντοπίζεται το κάστρο της Άλβαινας.Ο δρόμος συνεχίζει και ανεβαίνει την Δ πλευρά του βουνού φτάνοντας στην κορυφή. Ο δρόμος τα τελευταία χρόνια έχει διαπλατυνθεί, ωστόσο τα νερά τον έχουν διαβρώσει σε πολλά σημεία, δυσκολεύοντας την ανάβαση.
Οι Αρχαιότητες στην κορυφή Βουνάκα
Το πλάτωμα κορυφής του όρους Βουνάκα είναι μακρόστενο με κατεύθυνση Β-Ν, ενώ στην Β πλευρά, που είναι μεγαλύτερη, σχηματίζεται μιά οβάλ έκταση περίπου δύο στρεμμάτων. Περίπου στο μέσον αυτής της έκτασης βρίσκεται ο μικρός μονόχωρος ναΐσκος του Προφήτη Ηλία, διαστάσεων 3,5 Χ 5μ. Ο ναΐσκος έχει κατασκευαστεί με ξερολιθιά, σώζεται σε ύψος 1.60μ. και η στέγη έχει καταπέσει. Υπάρχουν κάποιες παλιές κεραμίδες, πιθανόν μεσαιωνικών χρόνων, δίπλα στον ναΐσκο, που ίσως ανήκαν στην στέγη. Ωστόσο ο ναΐσκος πολύ δύσκολα θα μπορούσε να χρονολογηθεί. Θα μπορούσε να είναι της Βυζαντινής εποχής ή και νεότερων χρόνων.
Σε απόσταση 20μ. περίπου Β/ΒΔ του ναΐσκου του προφήτη Ηλία υπάρχει ένα μικρό τετράγωνο παρατηρητήριο, κτίσμα νεώτερων χρόνων, που προφανώς είναι φυλάκιο για την επόπτευση της περιοχής και ειδοποίηση σε περίπτωση πυρκαγιάς.
Σε ολόκληρη σχεδόν την οβάλ έκταση της Β πλευράς του πλατώματος κορυφής της Βουνάκας, παρατηρείτε μεγάλη συγκέντρωση οικοδομικού υλικού από πέτρες διαφόρων μεγεθών, κάποιες από τις οποίες φαίνεται να είναι δουλεμένες.
Μεγαλύτερη ποσότητα οικοδομικού υλικού παρατηρείτε πέριξ του ναΐσκου και σε απόσταση αρκετών μέτρων από αυτόν, κυρίως στις Β,Δ, και Α πλευρές. Στις πλευρές αυτές παρατηρούνται ευδιάκριτα ισχυρά θεμέλια που έχουν κατασκευαστεί με μεγάλες πέτρες. Τα θεμέλια αυτά, και το υπόλοιπο οικοδομικό υλικό στην θέση, αποκαλύπτουν την ύπαρξη ενός αρκετά μεγάλου και ισχυρού οικοδομήματος, διαστάσεων 8Χ 8μ., που προϋπήρχε στην θέση του ναΐσκου.
Βωμός και Κεραμική
Στο πλάτωμα κορυφής της Βουνάκας και ΒΔ από τον ναΐσκου του Προφήτη Ηλία εντοπίζετε πληθώρα οικοδομικού υλικού. Εδώ υπάρχει ένας μεγάλος αρχαίος καλοδουλεμένος αρχιτεκτονικός δόμος που έχει χρησιμοποιηθεί ως Τριγωνομετρικό σημείο.
Σε κοντινή απόσταση υπάρχει λιθοσωρός που εξέχει και που χονδρικά σχηματίζει έναν κύκλο. Στο μέσον του λιθοσωρού αυτού και σε διάμετρο περίπου 1 μ., εντοπίζεται μαύρη γη που φαίνεται να είναι καμμένη. Η γη εδώ είναι μαύρη, λιπαρή και αφήνει στάχτες στα χέρια. Φαίνεται λοιπόν ότι στο σημείο αυτό υπήρχε πυρά.
Στην περιοχή της Πυράς υπάρχουν αρκετά κεραμικά αποτμήματα. Κάποια από αυτά φαίνεται να είναι Προϊστορικά. Υπάρχουν αρκετά αποτμήματα από βαμμένα και λεπτότοιχα αγγεία, ίσως τελετουργικών.
Ένα απότμημα φαίνεται να είναι πόδι κύλικος και με σιγουριά θα πρέπει να χρονολογηθεί στους Προϊστορικούς χρόνους.
Κάποια κεραμικά αποτμήματα στις Δ πλαγιές του πλατώματος κορυφής φαίνεται να είναι Προϊστορικά και αυτά.
Η εύρεση Προϊστορικής κεραμικής αλλά και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στα πλάτωμα κορυφής της Βουνάκας αποδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικής Προϊστορικής εγκατάστασης που πιθανότατα είχε και πυρά.
Η Προϊστορική αυτή εγκατάσταση θα πρέπει να είναι το Ιερό κορυφής του Άδη που αναφέρει ο Στράβωνας. Το Προϊστορικό Ιερό κορυφής του Άδη στο όρος της Μίνθης θα πρέπει να ανήκει στα πρώιμα Μυκηναϊκά χρόνια ,-1750/ -1450 περίπου, όταν γνώρισε πολύ μεγάλη ακμή η περιοχή.
Σύμφωνα με τα Ομηρικά Έπη η περιοχή μεταξύ του Αλφειού και τις Νέδας ανήκαν στο Βασίλειο των Νειλήδων ή Πυλίων. Είναι αρκετές και πολύ συγκεκριμένες οι αναφορές των Επών στο Πυλιακό Βασίλειο που είχε τα Β. σύνορά του τον Αλφειό.[5] Και ο Γεωγράφος Στράβων ταυτίζει την Τριφυλιακή Πύλο, δηλ. την περιοχή του Κακοβάτου, με την Πύλο των Επών.[6]
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από την αρχαιολογική έρευνα. Στην πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο η περιοχή της Τριφυλίας γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη με κέντρο την περιοχή του Κακοβάτου. Τα ευρήματα είναι πανομοιότυπα με τα υπόλοιπα κέντρα της Δ. Μεσσηνίας (Περιστεριά, Μεσσηνιακή Πύλος) και δείχνουν ότι την εποχή αυτή η περιοχή από τον Αλφειό μέχρι και την Πυλία της Μεσσηνίας ήταν ένα ενιαίο Βασίλειο, το Βασίλειο των Νειλήδων.[7]
Γύρω στα -1450 το κέντρο του Κακοβάτου καταστρέφετε από πυρκαγιά και η περιοχή της Τριφυλίας παρακμάζει και σταδιακά τα ταφικά μνημεία εγκαταλείπονται.[8]
Το Προϊστορικό Ιερό του Άδη στην Βουνάκα πρέπει να ανήκε στους Πυλίους των Επών στην πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή. Η σχέση των Πυλίων με τον θεό Άδη επιβεβαιώνεται στα Ομηρικά Έπη, όπου αναφέρετε το επεισόδιο της εισβολής του Ηρακλή στην Πύλο του Νηλέα. Ο Ηρακλής σκοτώνει τους 11 από τους 12 γιούς του ενώ επιβιώνει μόνον ο Νέστορας. Στον πόλεμο αυτό ο Ηρακλής τραυματίζει τον ίδιο τον Θεό Άδη, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό των Νειλήδων.[9] Από την αναφορά αυτή φαίνεται ότι ο Άδης λάμβανε τιμές και ήταν λατρευόμενη θεότητα στο βασίλειο των Νηλείδων.
Η κορυφή Βουνάκα είναι η υψηλότερη κορυφή της Τριφυλίας και εποπτεύει το μεγαλύτερο μέρος της. Προς Δ εποπτεύει την πεδιάδα της Ζαχάρως που ταυτίζεται με την Ημαθόεσσα Πύλο και έχει οπτική επαφή με το μεγάλο διοικητικό κέντρο του Κακκοβάτου της πρώιμης Μυκηναϊκής εποχής.[10]
Από την Βουνάκα εποπτεύετε ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή του Κυπαρισιακού κόλπου με την θέα να φτάνει μέχρι το νησί της Ζακύνθου.
Προς τα Δ και ΒΔ φαίνεται ολόκληρο το όρος του Λαπίθα. Στα Δ του Λαπίθα φαίνεται η λιμνοθάλασσα του Καϊάφα και η Προϊστορική θέση του Κλειδιού με το Ιερό του Ποσειδώνος, που ταυτίζονται με την Ομηρική Αρήνη, και που ήταν ο κεντρικός λιμένας της περιοχής.[11]
Στην Α πλευρά του Λαπίθα διακρίνεται η ακρόπολη της Πλατιάνας. Επίσης προς Β διακρίνεται ολόκληρη η Β περιοχή της Τριφυλίας μέχρι τον Αλφειό ποταμό αλλά και πιό πέρα μέχρι την Ηλεία.
Προς Ν η Βουνάκα έχει οπτική επαφή με τα βουνά της Νέδας ενώ η θέα φτάνει μέχρι την περιοχή της Κυπαρισσίας και τον ορεινό όγκο των Κοντοβουνίων.
Προς Α η Βουνάκα εποπτεύει την περιοχή του Βρεστού και το εσωτερικό της Τριφυλίας.
Πάρα πολύ σημαντικό στοιχείο πρέπει να θεωρείτε και η άμεση οπτική επαφή του όρους της Βουνάκα με την ιερή κορυφή των Αρκάδων, το Λύκαιο όρος, στα Α, ενώ προς Ν υπάρχει οπτική επαφή με την Ιερή κορυφή των Μεσσήνιων, το όρος της Ιθώμης.
Όπως ήδη αναφέραμε πιθανότατα να εντοπίζεται πυρά, ΒΔ από τον ναΐσκου του Προφήτη Ηλία. Εντός της περιοχής της πυράς εντοπίστηκε Προϊστορική κεραμική και πιθανότατα τμήματα τελετουργικών αγγείων. Είναι πιθανόν η πυρά να υπήρξε μέρος του Ιερού του Άδη και στο σημείο αυτό να τελούνταν διάφορες θυσίες και θρησκευτικά δρώμενα. Εκτός από την θρησκευτική χρήση η πυρά θα μπορούσε να είναι και Φρυκτωρία. Όπως επισημάναμε η κορυφή Βουνάκα είναι το υψηλότερο σημείο της Τριφυλίας και στα πρώιμα Μυκηναϊκά χρόνια επόπτευε το μεγαλύτερο μέρος του Βασιλείου των Νειλήδων ή Πυλίων ενώ είχε οπτική επαφή με τα υπόλοιπα μεγάλα κέντρα της ΝΔ Πελοποννήσου. Είναι λογικό λοιπόν στην κορυφή της Βουνάκας, οι Πύλιοι να είχαν φρυκτωρία για την επικοινωνία με μακρινότερες περιοχές.
Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι στην κορυφή Βουνάκα της Μίνθης υπήρχε σημαντική Προϊστορική εγκατάσταση και μεγάλο Ιερό του Άδη που ανήκε στους Πυλίους της πρώιμης Μυκηναϊκής εποχής, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε σημαντικό σημείο εποπτείας του Βασιλείου και πιθανότατα επικοινωνιακό κέντρο με άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την κορυφή Βουνάκα του όρους της Μίνθης ως την Ιερή κορυφή των Πυλίων.
Το άλλο σημαντικό Ιερό των Νειλήδων ήταν αυτό του Ποσειδώνα[12] στην περιοχή του Κλειδιού.[13] Η λατρεία του Ποσειδώνα συνεχίστηκε και στους ιστορικούς χρόνους αφού στην ίδια περιοχή οι Μινύες της Τριφυλίας ιδρύουν από τα Αρχαϊκά χρόνια, τουλάχιστον, το Σαμιακό Ποσείδειο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραδίδει ο Στράβων, το ιερό του Ποσειδώνα ήταν σημαντικό λατρευτικό κέντρο της αμφικτυονίας των πόλεων της Τριφυλίας και βρισκόταν κοντά στην θάλασσα, κάτω από την ακρόπολη του Σαμικού[14]
Πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανό ότι και η λατρεία του Άδη συνεχίστηκε στους ιστορικούς χρόνους από τους Μινύες της Τριφυλίας. Όπως και στην περίπτωση του Σαμικού Ποσειδώνος πιθανόν να έκτισαν νεότερο ναό του Άδη στο βουνό της Μίνθης. Γενικότερα η λατρεία του Άδη στην ΝΔ Πελοπόννησο μεταφέρετε από τους Προϊστορικούς στους Ιστορικούς χρόνους αφού υπήρξαν πολλά λατρευτικά κέντρα από την Ήλιδα έως την Τριφυλία, όπου οι πιστοί απέδιδαν τιμές και αναθήματα στον Άδη, σε αντίθεση με ολόκληρη την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα όπου η λατρεία του Άδη υπήρξε περιορισμένη.[15]
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] Πεζοπορία στην Μίνθη: topoguide.gr . Όρος Μίνθη, Κορυφή Ζακούκα: el.wikiloc.com
[2] Στράβωνος Γεωγραφικά βιβλίο Η κεφ. 14 και 15
[3] Ernst Meyer: Neue Peloponnesische Wanderungen. Bern: Francke, 1957.
[4] Deutsches Archäologisches Institut. Jahresbericht 2010. Σελ: 109
[5] -Ομήρου, Ιλιάδα, Β, 591- 592
Οι δε Πύλον τα ενέμοντο και Αρήνην Ερατεινήν
Και Θρύον Αλφειοίο πόρον και εϋκτιτον Αιπύ
-Ομήρου Ιλιάδα, Λ, 711- 713.
Ο βασιλεύς της Πύλου, ο γηραιός Νέστωρ αναφέρεται στα πολεμικά κατορθώματα των νεανικών του χρόνων και ειδικότερα στις συνοριακές διαμάχες Επειών- Πυλίων.
Έστι δε τις Θρυόεσσα πόλις αιπεία κολώνη
τηλού επ΄ Αλφειώ νεάτη Πύλου, ημαθόεντος.
την αμφεστρατόωντο (ενν. οι Επειοί) διαρραίσαι μεμαώτες
[6] Ενδεικτικά: -Περδίκης Κ. Δημοσθένης: Που έκειτο η Πύλος του Νέστορος
-Richard Hope Simpson: Mycenaean Greece and Homeric Tradition (online)
[7] -Νικολέντζος Κων/νος, Αρχαιολόγος; "Οι σχέσεις της Μεσσηνίας με την Ηλεία κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού" Πρακτικά Δ΄ Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 2010. (online)
Κατά τους πρώιμους μυκηναϊκούς χρόνους ακμάζει η περιοχή της Ηλείας, που εκτείνεται νοτίως του Αλφειού. - Η ταφική αρχιτεκτονική, με την εκτεταμένη χρήση τύμβων και θoλωτών, προσομοιάζει με την εικόνα που έχουμε για τη Δυτική Μεσσηνία. - Τα έθιμα ταφής, όπως η κάμψη του ξίφους, η ύπαρξη πεταλόσχημου σκάμματος στο στόμιο των θολωτών, η παρουσία αναρίθμητων αιχμών βελών και ψήφων- πλακιδίων ηλέκτρου, παρατηρούνται και στην παρακείμενη Μεσσηνία33.
Οι στενότατες σχέσεις μεταξύ των δύο όμορων περιοχών υπογραμμίζονται έτι περαιτέρω από την ανεύρεση πανομοιότυπων κτερισμάτων, όπως: - Περίαπτο γλαυκός. - Αμφίπροχοι κύλικες (Κακόβατος τάφος Α., Περιστεριά, Βορούλια). - Αμφορείς με ελλειψοειδές στόμιο (επιχωριάζουν στα ταφικά μνημεία της ΝΔ Πελοποννήσου). - Ανακτορικοί πιθαμφορείς, - Κύπελλα Βαφειού, μόνωτες αλαβαστροειδείς προχοΐσκες.
-Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. (online) Η μυκηναϊκή περίοδος στην Ηλεία, η οποία αποτελεί και το βασικό αντικείμενο της παρούσας μελέτης, μπορεί να διαιρεθεί σε δύο φάσεις: Η πρώτη συμπίπτει με τα πρώιμα μυκηναϊκά χρόνια (ΥΕΙ-ΙΙ). Στη διάρκεια αυτής της φάσης ακμάζει η Β. Τριφυλία, όπου εντοπίζονται και οι περισσότερες θέσεις (Αγ. Δημήτριος, Κακόβατος, Σαμικό, Λαδικό, Μακρύσια), ενώ υπάρχει πληθώρα ευρημάτων, που μαρτυρούν την οικονομική ευημερία της περιοχής. Τα οικιστικά κατάλοιπα είναι ελάχιστα (με εξαίρεση τον Κακόβατο και το Σαμικό), ενώ στην ταφική αρχιτεκτονική κυριαρχούν οι τύμβοι και οι θολωτοί τάφοι. Η δεύτερη περιλαμβάνει το σύνολο της ΥΕΙΙΙ. Νέα οικονομικοδιοικητικά κέντρα αναδύονται στην περιοχή. Η περιοχή της Β. Τριφυλίας παρακμάζει και σταδιακά τα ταφικά μνημεία εγκαταλείπονται.
[8] -Birgitta Eder- Georgia Hadzi- Spiliopoulou: Strategies in Space: The Early Mycenaean Site of Kakovatos in Triphylia (online)
-Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. Επίμετρο Γ. Η χρονολόγηση απανθρακωμένων σύκων που βρέθηκαν στον οικισμό του Κακοβάτου -1510/ -1405.
[9] Ιλιάδα: Ε395, Λ690.
[10] "Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Ο Μυκηναϊκός Κακόβατος και η Τριφυλιακή Πύλος (online)
[11] "Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Κλειδί Σαμικού, Τριφυλία: Σημαντικός προϊστορικός οικισμός και νεκροταφεία (online)
Προς Ν η Βουνάκα έχει οπτική επαφή με τα βουνά της Νέδας ενώ η θέα φτάνει μέχρι την περιοχή της Κυπαρισσίας και τον ορεινό όγκο των Κοντοβουνίων.
Προς Α η Βουνάκα εποπτεύει την περιοχή του Βρεστού και το εσωτερικό της Τριφυλίας.
Πάρα πολύ σημαντικό στοιχείο πρέπει να θεωρείτε και η άμεση οπτική επαφή του όρους της Βουνάκα με την ιερή κορυφή των Αρκάδων, το Λύκαιο όρος, στα Α, ενώ προς Ν υπάρχει οπτική επαφή με την Ιερή κορυφή των Μεσσήνιων, το όρος της Ιθώμης.
Όπως ήδη αναφέραμε πιθανότατα να εντοπίζεται πυρά, ΒΔ από τον ναΐσκου του Προφήτη Ηλία. Εντός της περιοχής της πυράς εντοπίστηκε Προϊστορική κεραμική και πιθανότατα τμήματα τελετουργικών αγγείων. Είναι πιθανόν η πυρά να υπήρξε μέρος του Ιερού του Άδη και στο σημείο αυτό να τελούνταν διάφορες θυσίες και θρησκευτικά δρώμενα. Εκτός από την θρησκευτική χρήση η πυρά θα μπορούσε να είναι και Φρυκτωρία. Όπως επισημάναμε η κορυφή Βουνάκα είναι το υψηλότερο σημείο της Τριφυλίας και στα πρώιμα Μυκηναϊκά χρόνια επόπτευε το μεγαλύτερο μέρος του Βασιλείου των Νειλήδων ή Πυλίων ενώ είχε οπτική επαφή με τα υπόλοιπα μεγάλα κέντρα της ΝΔ Πελοποννήσου. Είναι λογικό λοιπόν στην κορυφή της Βουνάκας, οι Πύλιοι να είχαν φρυκτωρία για την επικοινωνία με μακρινότερες περιοχές.
Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι στην κορυφή Βουνάκα της Μίνθης υπήρχε σημαντική Προϊστορική εγκατάσταση και μεγάλο Ιερό του Άδη που ανήκε στους Πυλίους της πρώιμης Μυκηναϊκής εποχής, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε σημαντικό σημείο εποπτείας του Βασιλείου και πιθανότατα επικοινωνιακό κέντρο με άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την κορυφή Βουνάκα του όρους της Μίνθης ως την Ιερή κορυφή των Πυλίων.
Το άλλο σημαντικό Ιερό των Νειλήδων ήταν αυτό του Ποσειδώνα[12] στην περιοχή του Κλειδιού.[13] Η λατρεία του Ποσειδώνα συνεχίστηκε και στους ιστορικούς χρόνους αφού στην ίδια περιοχή οι Μινύες της Τριφυλίας ιδρύουν από τα Αρχαϊκά χρόνια, τουλάχιστον, το Σαμιακό Ποσείδειο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραδίδει ο Στράβων, το ιερό του Ποσειδώνα ήταν σημαντικό λατρευτικό κέντρο της αμφικτυονίας των πόλεων της Τριφυλίας και βρισκόταν κοντά στην θάλασσα, κάτω από την ακρόπολη του Σαμικού[14]
Πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανό ότι και η λατρεία του Άδη συνεχίστηκε στους ιστορικούς χρόνους από τους Μινύες της Τριφυλίας. Όπως και στην περίπτωση του Σαμικού Ποσειδώνος πιθανόν να έκτισαν νεότερο ναό του Άδη στο βουνό της Μίνθης. Γενικότερα η λατρεία του Άδη στην ΝΔ Πελοπόννησο μεταφέρετε από τους Προϊστορικούς στους Ιστορικούς χρόνους αφού υπήρξαν πολλά λατρευτικά κέντρα από την Ήλιδα έως την Τριφυλία, όπου οι πιστοί απέδιδαν τιμές και αναθήματα στον Άδη, σε αντίθεση με ολόκληρη την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα όπου η λατρεία του Άδη υπήρξε περιορισμένη.[15]
"Αριστομένης ο Μεσσήνιος"
[1] Πεζοπορία στην Μίνθη: topoguide.gr . Όρος Μίνθη, Κορυφή Ζακούκα: el.wikiloc.com
[2] Στράβωνος Γεωγραφικά βιβλίο Η κεφ. 14 και 15
[3] Ernst Meyer: Neue Peloponnesische Wanderungen. Bern: Francke, 1957.
[4] Deutsches Archäologisches Institut. Jahresbericht 2010. Σελ: 109
[5] -Ομήρου, Ιλιάδα, Β, 591- 592
Οι δε Πύλον τα ενέμοντο και Αρήνην Ερατεινήν
Και Θρύον Αλφειοίο πόρον και εϋκτιτον Αιπύ
-Ομήρου Ιλιάδα, Λ, 711- 713.
Ο βασιλεύς της Πύλου, ο γηραιός Νέστωρ αναφέρεται στα πολεμικά κατορθώματα των νεανικών του χρόνων και ειδικότερα στις συνοριακές διαμάχες Επειών- Πυλίων.
Έστι δε τις Θρυόεσσα πόλις αιπεία κολώνη
τηλού επ΄ Αλφειώ νεάτη Πύλου, ημαθόεντος.
την αμφεστρατόωντο (ενν. οι Επειοί) διαρραίσαι μεμαώτες
[6] Ενδεικτικά: -Περδίκης Κ. Δημοσθένης: Που έκειτο η Πύλος του Νέστορος
-Richard Hope Simpson: Mycenaean Greece and Homeric Tradition (online)
[7] -Νικολέντζος Κων/νος, Αρχαιολόγος; "Οι σχέσεις της Μεσσηνίας με την Ηλεία κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού" Πρακτικά Δ΄ Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 2010. (online)
Κατά τους πρώιμους μυκηναϊκούς χρόνους ακμάζει η περιοχή της Ηλείας, που εκτείνεται νοτίως του Αλφειού. - Η ταφική αρχιτεκτονική, με την εκτεταμένη χρήση τύμβων και θoλωτών, προσομοιάζει με την εικόνα που έχουμε για τη Δυτική Μεσσηνία. - Τα έθιμα ταφής, όπως η κάμψη του ξίφους, η ύπαρξη πεταλόσχημου σκάμματος στο στόμιο των θολωτών, η παρουσία αναρίθμητων αιχμών βελών και ψήφων- πλακιδίων ηλέκτρου, παρατηρούνται και στην παρακείμενη Μεσσηνία33.
Οι στενότατες σχέσεις μεταξύ των δύο όμορων περιοχών υπογραμμίζονται έτι περαιτέρω από την ανεύρεση πανομοιότυπων κτερισμάτων, όπως: - Περίαπτο γλαυκός. - Αμφίπροχοι κύλικες (Κακόβατος τάφος Α., Περιστεριά, Βορούλια). - Αμφορείς με ελλειψοειδές στόμιο (επιχωριάζουν στα ταφικά μνημεία της ΝΔ Πελοποννήσου). - Ανακτορικοί πιθαμφορείς, - Κύπελλα Βαφειού, μόνωτες αλαβαστροειδείς προχοΐσκες.
-Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. (online) Η μυκηναϊκή περίοδος στην Ηλεία, η οποία αποτελεί και το βασικό αντικείμενο της παρούσας μελέτης, μπορεί να διαιρεθεί σε δύο φάσεις: Η πρώτη συμπίπτει με τα πρώιμα μυκηναϊκά χρόνια (ΥΕΙ-ΙΙ). Στη διάρκεια αυτής της φάσης ακμάζει η Β. Τριφυλία, όπου εντοπίζονται και οι περισσότερες θέσεις (Αγ. Δημήτριος, Κακόβατος, Σαμικό, Λαδικό, Μακρύσια), ενώ υπάρχει πληθώρα ευρημάτων, που μαρτυρούν την οικονομική ευημερία της περιοχής. Τα οικιστικά κατάλοιπα είναι ελάχιστα (με εξαίρεση τον Κακόβατο και το Σαμικό), ενώ στην ταφική αρχιτεκτονική κυριαρχούν οι τύμβοι και οι θολωτοί τάφοι. Η δεύτερη περιλαμβάνει το σύνολο της ΥΕΙΙΙ. Νέα οικονομικοδιοικητικά κέντρα αναδύονται στην περιοχή. Η περιοχή της Β. Τριφυλίας παρακμάζει και σταδιακά τα ταφικά μνημεία εγκαταλείπονται.
[8] -Birgitta Eder- Georgia Hadzi- Spiliopoulou: Strategies in Space: The Early Mycenaean Site of Kakovatos in Triphylia (online)
-Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. Επίμετρο Γ. Η χρονολόγηση απανθρακωμένων σύκων που βρέθηκαν στον οικισμό του Κακοβάτου -1510/ -1405.
[9] Ιλιάδα: Ε395, Λ690.
[10] "Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Ο Μυκηναϊκός Κακόβατος και η Τριφυλιακή Πύλος (online)
[11] "Αριστομένης ο Μεσσήνιος": Κλειδί Σαμικού, Τριφυλία: Σημαντικός προϊστορικός οικισμός και νεκροταφεία (online)
[12] Οδύσσεια: Ραψωδία Γ
[13] Στράβωνος Γεωγραφικά Η, 16
[14] Στράβωνος Γεωγραφικά Η, 13
-Πρόσφατα εντοπίστηκε στην θέση Κλειδί, αρχαίο ναόσχημο κτήριο, που πιθανόν να ταυτίζεται με με τον Ναό του Ποσειδώνα
[15] -Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. (online) :"Περίοπτη θέση στο ηλειακό πάνθεον κατέχει και ο Άδης. Πολλά υπήρξαν τα λατρευτικά κέντρα από την Ήλιδα έως την Τριφυλία, όπου οι πιστοί απέδιδαν τιμές και αναθήματα στον Άδη. Η λατρεία της χθόνιας αυτής θεότητας μεταφέρθηκε από τους Ηλείους και στη Θεσπρωτία (νεκυομαντείο, Αχερουσία) και υποστηρίχτηκε, πως οι κάτοικοι της Μεσσηνίας μετακένωσαν τις τελετουργίες αυτές στην Αττική,συντελώντας στη γένεση των Ελευσινίων μυστηρίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η λατρεία του Άδη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα υπήρξε χωρικά εξαιρετικώς περιορισμένη. Ουσιαστικώς επιχωρίαζε στη νότια- νοτιοδυτική Πελοπόννησο (Λακωνία, Μεσσηνία, Ηλεία)."
-Σημαντικός Ναός Αδη με περίβολο υπήρχε και στην αρχαία Ήλιδα. Άνοιγε μία φορά το χρόνο και ακόμα και τότε η είσοδος επιτρεπόταν μόνο στον ιερέα. Σύμφωνα με την παράδοση οι Ηλείοι τιμούσαν τον Αδη γιατί τους είχε βοηθήσει όταν ο Ηρακλής είχε επιτεθεί κατά της Ηλειακής Πύλου (Παυσ. 6,25,2). Ωστόσο η αναφορά στα Ομηρικά Έπη μιλάει ξεκάθαρα για την Πύλο των Νειλήδων, δηλ την Τριφυλιακή.
[14] Στράβωνος Γεωγραφικά Η, 13
-Πρόσφατα εντοπίστηκε στην θέση Κλειδί, αρχαίο ναόσχημο κτήριο, που πιθανόν να ταυτίζεται με με τον Ναό του Ποσειδώνα
[15] -Νικολέντζος, Κωνσταντίνος: Μυκηναϊκή Ηλεία: πολιτιστική και πολιτική εξέλιξη, εθνολογικά δεδομένα και προβλήματα. (online) :"Περίοπτη θέση στο ηλειακό πάνθεον κατέχει και ο Άδης. Πολλά υπήρξαν τα λατρευτικά κέντρα από την Ήλιδα έως την Τριφυλία, όπου οι πιστοί απέδιδαν τιμές και αναθήματα στον Άδη. Η λατρεία της χθόνιας αυτής θεότητας μεταφέρθηκε από τους Ηλείους και στη Θεσπρωτία (νεκυομαντείο, Αχερουσία) και υποστηρίχτηκε, πως οι κάτοικοι της Μεσσηνίας μετακένωσαν τις τελετουργίες αυτές στην Αττική,συντελώντας στη γένεση των Ελευσινίων μυστηρίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η λατρεία του Άδη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα υπήρξε χωρικά εξαιρετικώς περιορισμένη. Ουσιαστικώς επιχωρίαζε στη νότια- νοτιοδυτική Πελοπόννησο (Λακωνία, Μεσσηνία, Ηλεία)."
-Σημαντικός Ναός Αδη με περίβολο υπήρχε και στην αρχαία Ήλιδα. Άνοιγε μία φορά το χρόνο και ακόμα και τότε η είσοδος επιτρεπόταν μόνο στον ιερέα. Σύμφωνα με την παράδοση οι Ηλείοι τιμούσαν τον Αδη γιατί τους είχε βοηθήσει όταν ο Ηρακλής είχε επιτεθεί κατά της Ηλειακής Πύλου (Παυσ. 6,25,2). Ωστόσο η αναφορά στα Ομηρικά Έπη μιλάει ξεκάθαρα για την Πύλο των Νειλήδων, δηλ την Τριφυλιακή.
