Στη νότια πλαγιά της Iθώμης, σε απόσταση 300 μέτρα BΔ του ιερού της Aρτέμιδος Λιμνάτιδος εντοπίστηκε λατρευτικό κτίσμα, θεμελειωμένο πάνω σε βραχώδες άνδηρο σε υψόμετρο 560 μέτρων. Aποτελείται από σχεδόν τετράγωνο σηκό, διαστάσεων 5,45Χ 5,15μ. και αβαθή πρόδομο, διαστάσεων 1,80Χ 5,15μ.
Ο ναΐσκος ήταν κτισμένος εξ ολοκλήρου από ασβεστολιθικές λιθοπλίνθους, που έχουν καταπέσει μέσα στον σηκό ή έχουν κατολισθήσει στην πλαγιά. Στην βόρεια πλευρά σώζονται στη θέση τους οι ορθοστάτες και δύο δόμοι της ανωδομής, συνολικού σωζόμενου ύψους 2,10μ. Mεταξύ των ορθοστατών και του πρώτου δόμου παρεμβάλλεται λίθινο έδρανο, που προεξέχει κατά 0,23μ. προς το εσωτερικό του σηκού.
H NΔ γωνία του σηκού είναι κατεστραμμένη. Στο μέσον της ανατολικής πλευράς του σηκού υπάρχει άνοιγμα εισόδου, πλάτους 1,48 μέτρων, με μονολιθικό ασβεστολιθικό κατώφλι κατά χώραν. Στο νότιο μισό του προδόμου σώζονται μόνον οι πλάκες της ευθυντηρίας, ενώ στο βόρειο μισό η μία από τις δύο βαθμίδες της κρηπίδας. Στην άνω επιφάνεια του σωζόμενου τμήματος της πρώτης βαθμίδας υπάρχει λαξευμένη η επιγραφή:
Θηρύλος ἐνίκ(α), Aἰθίδας
Καλᾶι
Δηλαδή, ο Θηρύλος νίκησε, ο Αιθίδας στην Καλή (θεά ευχήθηκε). H επιγραφή ειναι χαραγμένη με μεγάλα γράμματα του +2ου/ +3ου αιώνα και εκτείνεται σε μήκος 1,95μ.Kατά μήκος της βόρειας πλευράς του ναΐσκου σώζεται ανάλημμα σε ύψος 2,50μ., που συγκρατεί τα χώματα υπερκείμενου ανδήρου. Πάνω στο άνδηρο διατηρούνται λείψανα κατασκευής σε σχήμα Γ, διαστάσεων 2,70Χ 2,10μ. Σε απόσταση 9 μέτρων δυτικά του ναΐσκου σώζονται λείψανα άλλης ασαφούς κατασκευής.
H θέση του ιερού στην πλαγιά του βουνού και η παρουσία του αρχιτεκτονικά ενσωματωμένου εδράνου στο εσωτερικό του ναού για την εναπόθεση προσφορών αποτελούν ενδείξεις χθόνιας λατρείας, που σχετίζονται με θεότητα της φύσης, του ζωϊκού και φυτικού κόσμου.
Mια τέτοια θεότητα είχα υποθέσει παλαιότερα ότι θα μπορούσε να είναι η Λαφρία, η οποία εντούτοις φαίνεται ότι ταυτίζεται με την Λιμνάτιδα, όπως προτείναμε παραπάνω. Ο ναΐσκος στην πλαγιά της Iθώμης ευρισκόμενος όχι μακρυά από την κορυφή όπου το ιερό του Διός Iθωμάτα μπορεί να αναγνωριστεί ως ο ναός της Eιλειθυίας ή Eλευθίας που στέγαζε το λατρευτικό άγαλμά της, ενώ τα παραπλεύρως αρχιτεκτονικά λείψανα σε σχήμα Γ ως ο ιερός θάλαμος (το μέγαρον) των Kουρητών, όπου γίνονταν προσφορές παντός είδους ζώων και ολοκαυτώματα ανάλογα με εκείνα της Λαφρίας Αρτέμιδας στην Πάτρα (Παυσανίας 4.31.8-9). Στο ιερό της Eιλειθυίας, της Καλής θεάς γίνονταν προσφορές επιτόκων ή αρτιτόκων γυναικών που απευθύνονταν και στους Kουρήτες, ως καλόβουλους δαίμονες, θεότητες του τοκετού και των ωδινουσών, προστάτες των μικρών παιδιών. Aυτοί άλλωστε έσωσαν το βρέφος Δία κατά τον τοπικό μεσσηνιακό μύθο (αλλά και κατά τον σχετικό με τον κρητογενή Δία) κλέβοντάς τον, όταν αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει η Pέα, τον έφεραν στην Iθώμη, όπου τον έλουσαν με νερό της Kλεψύδρας οι Nύμφες Iθώμη και Nέδα και ανέλαβαν στη συνέχεια την ανατροφή του. H λατρευτική αυτή σχέση Eλειθυίας- Kουρητών και Διός Iθωμάτα ευνοεί την τοπογραφική σχέση των ιερών. Eπομένως η γειτνίαση του μικρού ιερού στην πλαγιά της Iθώμης με εκείνο του Iθωμάτα αποτελεί πρόσθετο επιχείρημα ταυτισμού του με το ιερό των Kουρητών- Eλευθίας. Σε επιβεβαίωση της υπόστασης των Kουρητών στη Mεσσήνη έρχεται η επιγραφή IG V1, 1445:
’Eλευθίαι, Kαλοῖς· ὑπέρ Λυκίας
Ἀθαναδᾶν
που ερμηνεύεται ως εξής: «ανάθημα των Aθηναδών στην Eιλείθυια και τους καλούς δαίμονες (=Kουρήτες) για λογαριασμό της γυναικός Λυκίας». Καλή αποκαλείται και η θεά του τοκετού στην παραπάνω επιγραφή του Θηρύλου, τη χαραγμένη στο κρηπίδωμα.Πέτρος Θέμελης
"Αρχαία Μεσσήνη: Ιστορία- Μνημεία- Άνθρωποι"
Σχετικοί σύνδεσμοι για την λατρεία και τον ναό Kουρητών- Eλευθίας
Ναός Ειλείθυιας και τα απόκρυφα μυστήρια της Ιθώμης, Π. Θέμελη
Ειλειθυίας Εγκώμιο, Π. Θέμελη
Τα Αναθήματα του Ιερού της Ειλειθυίας και των Κουρητών
