Ο Πανάρχαιος οικισμός των Νιχωρίων είναι από τους πιό σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Μεσσηνίας. Κατοικήθηκε από τα τέλη της Νεολιθικής εποχής, -3500, μέχρι και τους Αρχαϊκούς, -750, αλλά και αργότερα από την Ελληνιστική εποχή, -4ος αιώνας, μέχρι και την Βυζαντινή, +13ος αιώνας. Απέδωσε πλουσιότατα και σημαντικά ευρήματα, ενώ η κατοίκησή του στους Σκοτεινούς αιώνες, -1200 έως -800, που ακολούθησαν την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμου, μας πρόσφερε πολύτιμες πληροφορίες γιά την περίοδο αυτή.
O Οικισμός
Πρόκειται για λόφο- πλάτωμα, ακριβώς δίπλα στα Τουρκοκίβουρα, σε απόσταση 2- 2,5 χλμ. από την ΒΔ. γωνία του Μεσσηνιακού κόλπου, στην συμβολή των οδών Πύλου- Καλαμάτας (στο χωριό Ριζόμυλος) και Ριζομύλου- Κορώνης.
Στο σχηματιζόμενο υψίπεδο, μήκους 500μ. και πλάτους από 50 έως 150μ. και με κατεύθυνση από ΒΔ- ΝΑ, είχε αναπτυχθεί επί χιλιετίες το κέντρο κατοίκησης της περιοχής, το οποίο εκτεινόταν και στους συνεχόμενους λόφους με τα κατάσπαρτα νεκροταφεία.
Το πλάτωμα των Νιχωρίων κατέχει πολύ σημαντική στρατηγική θέση αφού εποπτεύει ολόκληρο τον Μεσσηνιακό κόλπο ενώ ελέγχει τον μεσόγειο δρόμο από τις δυτικές ακτές της Μεσσηνίας στο Ιόνιο πέλαγος προς τον κόλπο της Μεσσηνίας καθώς και τον παράλιο δρόμο των δυτικών ακτών του κόλπου.
Σύμφωνα με τονJohn Chadwick οι εκτεταμένες εγκαταστάσεις των Νιχωρίων πιθανόν να ανήκουν στό μεγάλο διοικητικό κέντρο της περιοχής RE-U-KO-TO-RO που αναφέρετε στις πινακίδες του ανακτόρου του Άνω Εγκλιανού.
Ανασκαφές διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο της Minnesota, κατά τα έτη 1969- 1973, υπό τη διεύθυνση του W. A. McDonald, με την συμμετοχή πολλών επιστημόνων, όχι μόνον από τον χώρο της αρχαιολογίας, αλλά και από τον χώρο των θετικών επιστημών (γεωλόγοι, παλαιοβοτανολόγοι, ανθρωπολόγοι κτλ).
Από τα σχετικά ευρήματα προέκυψε ότι αραιή κατοίκηση υπήρχε στην τελική Νεολιθική εποχή, με την μορφή όχι μόνιμης κατοικίας, αλλά ίσως με την ύπαρξη στην περιοχή μετακινούμενων κτηνοτρόφων, οι οποίοι επέλεγαν τον τόπο διαμονής τους ανάλογα με τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες για την συντήρηση και διατροφή των κοπαδιών τους.
Αρκετά ήταν τα ευρήματα Πρωτοελλαδικής κεραμεικής που υποδεικνύουν κατοίκηση της θέσης από τα Πρωτοελλαδικά χρόνια, -3200 έως -2200.
Συστηματική οργάνωση ενός αρκετά μεγάλου οικισμού επετεύχθη από την ΜΕ περίοδο, -2200, όπως δυνάμεθα να κρίνομε από τα αρχιτεκτονικά λείψανα αρκετών κτηρίων αυτής της εποχής, τα οποία ήλθαν εις φως. Ανασκάφηκαν οικίες κυρίως ορθογώνιες σε κάτοψη με τρία ή τέσσερα δωμάτια, εργαστήρια αλλά και δρόμοι.
Τα πρωϊμώτερα στρώματα με ΜΕ υλικό προέρχονται από την Περιοχή V (Area V), η οποία έδωσε μάλιστα θεμέλια κτηρίων της ΜΕ περιόδου.
Η έρευνα στις περιοχές Ι- VII (Areas I-VII) κατέδειξε ότι ο αριθμός των κατοίκων του υψιπέδου αυξήθηκε κατά την ΜΕΙΙ περίοδο, -1800.
Τα πρωϊμώτερα στρώματα με ΜΕ υλικό προέρχονται από την Περιοχή V (Area V), η οποία έδωσε μάλιστα θεμέλια κτηρίων της ΜΕ περιόδου.
Η έρευνα στις περιοχές Ι- VII (Areas I-VII) κατέδειξε ότι ο αριθμός των κατοίκων του υψιπέδου αυξήθηκε κατά την ΜΕΙΙ περίοδο, -1800.
Ο χώρος διαμονής τους εξαπλώνεται περισσότερο, ο πυρήνας του όμως παραμένει στις περιοχές IV και V, ενώ διάσπαρτες οικίες εντοπίζονται τόσο στα ΒΔ (Areas II, III), όσο και στα ΝΑ (Area VII).
Η μετάβαση από την ΜΕΙΙΙ στην ΥΕΙ περίοδο είναι προφανώς ομαλή, καθώς δεν παρατηρείται σαφής διάκριση μεταξύ των ύστερων ΜΕ και των πρώιμων ΥΕ τύπων οικιών ή τεχνικών κατασκευής.
Η μελέτη της κεραμεικής από τα Νιχώρια και αλλού, ενισχύει την άποψη ότι δεν υπάρχει απότομη πολιτισμική διακοπή μεταξύ της ύστερης ΜΕ και της πρώιμης ΥΕ εποχής και, επομένως, πρόκειται περισσότερο για τεχνητό διαχωρισμό των δύο περιόδων.
Μινωική επίδραση ιχνηλατείται περισσότερο στα πρώιμα ΥΕ αγγεία, οι επαφές αυτές ωστόσο, είχαν θεμελιωθεί στα Νιχώρια πολύ πριν τα μέσα του -16 ου αι.
Τα θραύσματα αγγείων, τα οποία καταδεικνύουν μινωική επίδραση προέρχονται από στρώματα της ύστερης ΜΕ περιόδου. Πρόκειται για όστρακα διακοσμημένα με μοτίβα σε καστανή στιλπνή βαφή καθώς και άλλα επιχρισμένα με βαφή στιλπνή μελανή ή καστανέρυθρη, που συχνά εμφανίζει ρωγμές, επάνω στην οποία αποδίδονται τα διακοσμητικά μοτίβα με επίθετη ερυθρή, πορφυρή ή λευκή βαφή. Μερικά από τα αγγεία αυτά δύνανται να αποτελούν εισαγωγές από τα Κύθηρα ή τον Άγιο Στέφανο στην Λακωνία. Ένα ποσοστό εξ αυτών φαίνεται να έχουν κατασκευασθεί στα Νιχώρια από κεραμείς εξοικειωμένους με την μινωική παράδοση, ίσως κεραμείς προερχόμενους από τα Κύθηρα ή τον Άγιο Στέφανο.
Η έναρξη της ΥΕΙ στα Νιχώρια, όπως και στις περισσότερες θέσεις, χαρακτηρίζεται από την εισαγωγή και μαζική παραγωγή της ΥΕΙ διακοσμημένης κεραμεικής. Επιπροσθέτως, όσον αφορά στην οικιακή κεραμεική, η τριποδική μαγειρική χύτρα και το άωτο κωνικό κύπελλο εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά την περίοδο αυτή, γεγονός το οποίο αποτελεί περαιτέρω ένδειξη για την ανάμειξη και τον ενεργό ρόλο κεραμέων από την Κρήτη ή τα Κύθηρα. Τα κύπελλα Κεφτί απαντώνται σε μεγάλη ποσότητα, ενώ οι ημισφαιρικοί κύαθοι σε μικρότερη. Τα μοτίβα τους δύνανται να παραλληλισθούν με τα αντίστοιχα ΥΜΙΑ των Κυθήρων.
Η μελέτη της κεραμεικής από τα Νιχώρια και αλλού, ενισχύει την άποψη ότι δεν υπάρχει απότομη πολιτισμική διακοπή μεταξύ της ύστερης ΜΕ και της πρώιμης ΥΕ εποχής και, επομένως, πρόκειται περισσότερο για τεχνητό διαχωρισμό των δύο περιόδων.
Μινωική επίδραση ιχνηλατείται περισσότερο στα πρώιμα ΥΕ αγγεία, οι επαφές αυτές ωστόσο, είχαν θεμελιωθεί στα Νιχώρια πολύ πριν τα μέσα του -16 ου αι.
Τα θραύσματα αγγείων, τα οποία καταδεικνύουν μινωική επίδραση προέρχονται από στρώματα της ύστερης ΜΕ περιόδου. Πρόκειται για όστρακα διακοσμημένα με μοτίβα σε καστανή στιλπνή βαφή καθώς και άλλα επιχρισμένα με βαφή στιλπνή μελανή ή καστανέρυθρη, που συχνά εμφανίζει ρωγμές, επάνω στην οποία αποδίδονται τα διακοσμητικά μοτίβα με επίθετη ερυθρή, πορφυρή ή λευκή βαφή. Μερικά από τα αγγεία αυτά δύνανται να αποτελούν εισαγωγές από τα Κύθηρα ή τον Άγιο Στέφανο στην Λακωνία. Ένα ποσοστό εξ αυτών φαίνεται να έχουν κατασκευασθεί στα Νιχώρια από κεραμείς εξοικειωμένους με την μινωική παράδοση, ίσως κεραμείς προερχόμενους από τα Κύθηρα ή τον Άγιο Στέφανο.
Η έναρξη της ΥΕΙ στα Νιχώρια, όπως και στις περισσότερες θέσεις, χαρακτηρίζεται από την εισαγωγή και μαζική παραγωγή της ΥΕΙ διακοσμημένης κεραμεικής. Επιπροσθέτως, όσον αφορά στην οικιακή κεραμεική, η τριποδική μαγειρική χύτρα και το άωτο κωνικό κύπελλο εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά την περίοδο αυτή, γεγονός το οποίο αποτελεί περαιτέρω ένδειξη για την ανάμειξη και τον ενεργό ρόλο κεραμέων από την Κρήτη ή τα Κύθηρα. Τα κύπελλα Κεφτί απαντώνται σε μεγάλη ποσότητα, ενώ οι ημισφαιρικοί κύαθοι σε μικρότερη. Τα μοτίβα τους δύνανται να παραλληλισθούν με τα αντίστοιχα ΥΜΙΑ των Κυθήρων.
Από διάφορες τομές στην Νότια περιοχή IV (Area IV South), η οποία έδωσε την καλύτερη στρωματογραφία των ΥΕΙ-ΙΙΑ περιόδων, προέρχονται θραύσματα αγγείων χρονολογούμενα στην ΥΕΙΙΑ, όπως θραύσματα ανακτορικών πιθαμφορέων με θέματα χαρακτηριστικά αυτής της φάσεως: δικάμπυλα τόξα, ρόδακες, σειρές στιγμών και φύλλα πληρούμενα με δικτυωτόν κόσμημα. Επί πλέον, αξίζει να σημειώσομε την ύπαρξη θραυσμάτων κατά τον «εναλλασσόμενο ρυθμό», τα οποία ανήκουν σε ημισφαιρικούς κύαθους με οκτώσχημες ασπίδες και άλλους με θαλάσσιες ανεμώνες ή τρικάμπυλα τόξα.
Αυτού του είδους η κεραμεική της ΥΕΙΙΑ αποτελεί επί πλέον στοιχείο, το οποίο αποδεικνύει, σύμφωνα με τον Dickinson, την ευημερία της θέσεως αυτής.
Η σημασία της μελέτης της πρώιμης μυκηναϊκής κεραμεικής από τον οικισμό αυτό γίνεται φανερή και από το γεγονός ότι η στρωματογραφία των Νιχωρίων χρησιμοποιήθηκε από τον Dickinson για τον καθορισμό της ΥΕΙ περιόδου και την καθιέρωση νέας διακρίσεως μεταξύ της ΥΕΙ και ΥΕΙΙΑ φάσεως.
Οι μεγάλες ποσότητες ΥΕΙ-ΙΙ υλικού, οι οποίες απεκαλύφθησαν, τα αρχιτεκτονικά λείψανα των ΥΕΙ-ΙΙ περιόδων, τα οποία ανεσκάφησαν στην ακρόπολη και τα πρωιμώτερα ταφικά μνημεία, τα οποία ήλθαν εις φως στην ΒΔ πλευρά της λοφοσειράς των Νιχωρίων (Area I) και την γειτονική περιοχή («Little Circle», Τάφος Βέβε, Νικητοπούλου τ. 4), καταδεικνύουν ότι τα Νιχώρια ήταν ένα πολύ σημαντικό Μεσσηνιακό κέντρο από την έναρξη της ΥΕΙ περιόδου, -1700.
Η κατανομή της ΥΕΙ και ΙΙ κεραμεικής στην περιοχή φανερώνει αξιοσημείωτη αύξηση του πληθυσμού κατά την ΥΕΙ περίοδο και ακόμη πιο σημαντική αύξηση κατά την επομένη ΥΕ ΙΙΑ φάση.
Το πρωϊμώτερο χρονολογικώς κτήριο, το οποίο δύναται να θεωρηθεί ως έδρα του τοπικού ηγεμόνος απεκαλύφθη στην περιοχή IV: Πρόκειται για μεγάλο ΥΕΙΙ, -1500, συγκρότημα, το οποίο ευρισκόταν ακριβώς κάτω από το ΥΕΙΙΙ μέγαρο, -1200.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα Νιχώρια αποτελούν την μοναδική Μεσσηνιακή θέση, στην οποία εντοπίσθηκε σε ΥΕΙΙΑ απόθεση, κίσσηρις προερχόμενη από την Θήρα. Η ανεύρεσή της στην απόθεση αυτή δεν συνδέεται με οικιστική καταστροφή, αλλά είχε πιθανόν περισυλλεγεί από την ακτή μετά την έκρηξη του ηφαιστίου της Θήρας και είχε τοποθετηθεί στο συγκεκριμένο σημείο του οικισμού από τους κατοίκους των Νιχωρίων, με σκοπό την οικιακή χρήση.
Η κατοίκηση των Νιχωρίων συνεχίζετε και στους ιστορικούς χρόνους. Μετά την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμο, περίπου -1150, και την καταστροφή των Νιχωρίων, ίσως μιά γενιά αργότερα, οι άνθρωποι επέστρεψαν και ο οικισμός ξανακατοικήθηκε. Από τον -11ο έως και τον -8ο αιώνα περίπου, χρησιμοποιούνται ακόμη ορισμένοι μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι, και γίνονται ταφές σε πίθους και αψιδωτούς κτιστούς τάφους. Η μελέτη των ταφών, της κεραμικής αλλά και της αρχιτεκτονικής του οικισμού αυτής της περιόδου, βοήθησε να φωτιστεί η περιβόητη αυτή περίοδος που έχει μείνει γνωστή ως οι "σκοτεινοί αιώνες".
Ανασκάφηκαν κτήρια οικίες των πρώιμων χρόνων της εποχής του Σιδήρου, -1100 έως -900 αλλά και οικίες των Γεωμετρικών χρόνων, -900 έως -700.
Βρέθηκαν αρκετές ταφές αυτής της περιόδου απ΄τις οποίες ξεχωρίζει η ταφή του "Πολεμιστή" (στην φωτογραφία παραπλεύρως). Η ταφή αυτή που ήταν εντός πίθου χρονολογείται στον -8ο αιώνα και απέδωσε αρκετά ευρήματα (αγγεία, χάλκινο ξίφος) τα οποία εκθέτονται στο Μουσείο της Καλαμάτας μαζί με τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών των Νιχωρίων.
Αναλυτική παρουσίαση στο: Νιχώρια: Ένας οικισμός των Σκοτεινών χρόνων
Η κατοίκηση των Νιχωρίων συνεχίζετε και στα Ρωμαϊκά χρόνια αφού στους πρόποδες της Ακρόπολης ανασκάφηκε μερικώς οικισμός αυτής της εποχής, -2ος έως -4ος αιώνας.
Σημαντικά ήταν και τα ευρήματα της Βυζαντινής εποχής αφού ανασκάφηκαν αρκετά κτήρια αυτής της εποχής, +4ο έως +12ο αιώνα, μεταξύ των οποίων και ένα μεγάλο κτήριο που πιθανόν να λειτουργούσε σαν εργαστήριο σιδήρου.
Ο Θολωτός τάφος των Νιχωρίων
Από τις 8 Ιουνίου μέχρι τις 22 Ιουλίου του 1972, η αρχαιολογική αποστολή του Minnesota Messenia Expedition και η Ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία διεξήγαγαν από κοινού την ανασκαφή ενός θολωτού τάφου στην βορειοδυτική άκρη της ακρόπολης των Νιχωρίων (Fig.2). Η Θεοδώρα Καράγιωργα- Σταθοπούλου από την Ζ΄ Ε.Π.Κ.Α. και η Nancy Wilkie με βοηθό την Dr. Stanley Aschenbrenner από πλευράς του the Minnesota Messenia Expedition συνεργάστηκαν στην ανασκαφή του τάφου. Η ανασκαφή ολοκληρώθηκε το 1973 από την Nancy Wilkie και την Στυλιανή Παρλαμά.
Ο Δρόμος του τάφου, που είχε μερικώς αποκαλυφθεί το 1971, ανασκάφηκε πλήρως το 1972 εκτός από ένα τμήμα 1.40μ. κοντά στο Στόμιο του τάφου που ανασκάφηκε το 1973. Ο Δρόμος έχει Νοτιοανατολικό προσανατολισμό, εποπτεύοντας το φαράγγι του Βαθυρέματος, με θέα προς την θάλασσα. Τείχη από ασβεστολιθικές πέτρες πλαισιώνουν και τις δύο πλευρές του Δρόμου που έχει συνολικό μήκος 8.90μ. Το πλάτος του δρόμου, τόσο στο επίπεδο του εδάφους όσο και στην κορυφή των τειχών, είναι 1.75μ.
Αναλυτική παρουσίαση στο: Ο Θολωτός τάφος των Νιχωρίων
Από τις 8 Ιουνίου μέχρι τις 22 Ιουλίου του 1972, η αρχαιολογική αποστολή του Minnesota Messenia Expedition και η Ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία διεξήγαγαν από κοινού την ανασκαφή ενός θολωτού τάφου στην βορειοδυτική άκρη της ακρόπολης των Νιχωρίων (Fig.2). Η Θεοδώρα Καράγιωργα- Σταθοπούλου από την Ζ΄ Ε.Π.Κ.Α. και η Nancy Wilkie με βοηθό την Dr. Stanley Aschenbrenner από πλευράς του the Minnesota Messenia Expedition συνεργάστηκαν στην ανασκαφή του τάφου. Η ανασκαφή ολοκληρώθηκε το 1973 από την Nancy Wilkie και την Στυλιανή Παρλαμά.
Ο Δρόμος του τάφου, που είχε μερικώς αποκαλυφθεί το 1971, ανασκάφηκε πλήρως το 1972 εκτός από ένα τμήμα 1.40μ. κοντά στο Στόμιο του τάφου που ανασκάφηκε το 1973. Ο Δρόμος έχει Νοτιοανατολικό προσανατολισμό, εποπτεύοντας το φαράγγι του Βαθυρέματος, με θέα προς την θάλασσα. Τείχη από ασβεστολιθικές πέτρες πλαισιώνουν και τις δύο πλευρές του Δρόμου που έχει συνολικό μήκος 8.90μ. Το πλάτος του δρόμου, τόσο στο επίπεδο του εδάφους όσο και στην κορυφή των τειχών, είναι 1.75μ.
Αναλυτική παρουσίαση στο: Ο Θολωτός τάφος των Νιχωρίων
"Μικρός Κύκλος" Νιχωρίων ("Little Circle")
Εκτός όμως από τον οικισμό στο υψίπεδο της περιοχής των Νιχωρίων, πρέπει να μνημονευθεί στο σημείο αυτό ο λεγόμενος «Μικρός Κύκλος» (“Little Circle”), όπως ονομάσθηκε από τους ανασκαφείς του.
Κατά την διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων, η ΒΔ πλαγιά της λοφοσειράς των Νιχωρίων (Area I) χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο και ως οδός πρόσβασης προς την κορυφή του πλατώματος.
Η αποστολή του Πανεπιστημίου της Minnesota απεκάλυψε ίχνη αρχαίου δρόμου, ο οποίος οδηγούσε προς την κορυφή του πλατώματος και τα ερείπια δύο ταφικών κατασκευών.
Η μία από αυτές αποτελεί θολωτό τάφο, ο οποίος έχει καταρρεύσει, ενώ ακριβώς στα ανατολικά του εντοπίσθηκε μικρός κυκλικός τάφος, ο οποίος ονομάσθηκε («Little Circle»).
Ο «Μικρός Κύκλος» είχε διάμετρο περίπου 2μ. και διεσώζετο σε ύψος 1μ. Είχε κατασκευασθεί από ασβεστόλιθο στην ΥΕΙΙΑ φάση ή λίγο ενωρίτερα. Δεν υπήρχε ένδειξη για στέγη ή είσοδο, μετά την ανασκαφή του. Το δυτικό του τμήμα προφανώς καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε από τον τοίχο στήριξης του παρακειμένου θολωτού τάφου, πιθανόν στις αρχές της ΥΕΙΙΙ.
Είναι πιθανόν ότι ο θολωτός τάφος όταν ολοκληρώθηκε, καλύφθηκε, μαζί με τον «Μικρό Κύκλο», από συσσώρευση χώματος. Τα δύο ταφικά μνημεία προστατεύθηκαν από την διάβρωση με τοίχο κτισμένο σε υψηλότερο επίπεδο, στην πλαγιά.
Θέση Βαθύρεμα (Λακούλες)- Πρωτογεωμετρικό νεκροταφείο
Βορειοανατολικώς του χωρίου Καρποφόρα εις το μέγα γεωμετρικόν νεκροταφείον, επισημανθέν ήδη κατά το παρελθόν έτος, ηρευνήθησαν (το 1960) εξ κιβωτιόσχημοι τάφοι έκτισμένοι διά «ξερολιθιάς», και απολήγοντες κατά την ετέραν των στενών πλευρών είς αψίδα. Έξ αυτών προέρχεται ικανός αριθμός πρωτογεωμετρικών αγγείων (οινοχόαι, αμφορείς κ.ά.), τα πλείστα αρίστης διατηρήσεως και χαλκαι περόναι. Παρά τους τάφους τούτους ευρέθησαν έτεροι είς πίθους, περιέχοντες ομοίως πρωτογεωμετρικά αγγεία. Παρά το αυτό χωρίον και εντός της παρακειμένης δυτικώς αυτού χαράδρας (Βαθύρεμα), κάτωθεν του κατά το κατά το παρελθόν έτος επισημανθέντος, είς θέσιν Νιχώρια, προϊστορικού συνοικισμού, ανεσκάφη θαλαμοειδής τάφος.
Τάφος Λαμπροποὐλου
Εἰς θέσιν "Λακκοῦλες", ἐντὸς τοῦ κτήματος τοῦ κ. Χρήστου Λαμπροπούλου ἀνεσκάφη τὸ 1967 μικρὸς θολωτὸς τάφος, ἐκτισμένος κατὰ τὸ ἐκφορικὸν σύστημα διὰ πλακοειδῶν σχιστολίθων. Σώζεται ἀκέραιος. Τὸ σχῆμα του ἐλαφρῶς ᾠοειδές, ἔχει τὴν μεγαλυτέραν διάμετρον κάθετον πρὸς τὸν ἄξονα τοῦ δρόμου. Κατὰ τὸ ΒΑ. μέρος τὰ τοιχώματα τῆς θόλου ἔχουν ὑποστῆ θλάσιν πρὸς τὰ ἔσω, εἰς δὲ τὴν κορυφὴν ἐλαφρὰν βύθισιν λόγῳ πιέσεως τῶν ὑπερκαλυπτόντων χωμάτων. Τὸ δάπεδον καλύπτεται δί ἀκανονίστων σχιστολιθικῶν πλακῶν, αἵτινες δὲν ἁρμολογοῦνται μὲ ἀκρίβειαν μεταξύ των.
Θέση Βέβε, Θολωτός τάφος
Η θέση ευρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Καρποφόρας, περίπου 70μ. ΝΑ των τάφων Νικητοπούλου, στα Τουρκοκίβουρα Νιχωρίων. Το 1967 ο Χωρέμης ανέσκαψε θολωτό τάφο διαμέτρου 5,10μ., (φωτογραφία δεξιά), ο οποίος διεσώζετο σε άσχημη κατάσταση. Παρά την σύλησή του, ο τάφος απέδωσε τεσσαράκοντα πέντε (45) αγγεία, μερικούς σφραγιδόλιθους, χρυσές ψήφους και άλλα μικρά αντικείμενα. Τα περισσότερα από τα αγγεία ανευρέθησαν σε θραύσματα, σε αβαθή λάκκο στο κέντρο του θαλάμου. Επί τη βάσει της κεραμεικής, φαίνεται ότι ο τάφος χρησιμοποιήθηκε επί μακρόν, από την ΥΕΙ έως την ΥΕΙΙΙ, -1700 έως -1200.
Αναλυτική παρουσίαση στο: Καρποφόρα Μεσσηνίας: Ο θολωτός τάφος Βέβε
Κατά το θέρος του 1969 ανετέθη εις τον Αγγ. Χωρέμη η εποπτεία των ανασκαφών του Πανεπιστημίου της Minnesota εις Καρποφόραν Μεσσηνίας (λοφοσειρά Νιχωρίων, όπου, κατά πάσαν πιθανότητα, κείται μυκηναϊκός οικισμός1), ως και η διενέργεια της ελληνικής ερεύνης εις τον αυτόν τόπον. Παραλλήλως διεξήχθη ανασκαφή και υπό της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας εν τω πλαισίω της ερεύνης των μυκηναϊκών και πρωτογεωμετρικών νεκροταφείων της Καρποφόρας.
Θέση Νικητοπούλου
Ομάδα έξ (6) κτιστών τάφων ανεσκάφη από τον Α. Χωρέμη στον αγρό Νικητοπούλου στην περιοχή Τουρκοκίβουρα, ΒΔ. των Νιχωρίων. Οι ταφές στους τάφους αυτούς εκτείνονται από τα τέλη της ΜΕ, -1800 έως την ΥΕ ΙΙΙ, -1200
Επί τη βάσει της κεραμεικής, ο Νικητοπούλου τ.4 ,διαμέτρου 3,40 μ. είναι ασφαλώς ο πρωιμώτερος της ομάδας των τάφων αυτών. Λάκκος στο δάπεδο του θαλάμου περιείχε ολίγα οστά, χάλκινη περόνη, πήλινο σφονδύλιον και επτά αγγεία, τα οποία χρονολογούνται στα τέλη της ΜΕ, -1800.
Από τον λάκκο αυτό του δαπέδου επισημαίνομε τα κατωτέρω δύο αγγεία:
Αριστερά: 1. Ραμφόστομη πρόχους, η οποία έχει στενά παράλληλα στην ΜΜ Κρήτη. Χρονολογείται στα τέλη της ΜΕ, -1800. 2. Κύπελλο με ευθέα τοιχώματα. Χρονολογείται, επίσης, στην ίδια εποχή με την πρόχου και θεωρείται πιθανόν εισηγμένο από την Κρήτη.
Η συνεχής και αδιάλειπτη κατοίκηση της περιοχής στους Προϊστορικούς και Ιστορικούς χρόνους κατατάσσει τα Νιχώρια Μεσσηνίας στους πολύ σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Η ανασκαφή που έγινε με την συμμετοχή πολλών επιστημόνων, όχι μόνον από τον χώρο της αρχαιολογίας, αλλά και από τον χώρο των θετικών επιστημών (γεωλόγοι, παλαιοβοτανολόγοι, ανθρωπολόγοι κτλ) έδωσε πολλά στοιχεία και ευρήματα για τους αρχαίους κατοίκους της Μεσσηνίας ειδικά στους λεγόμενους "Σκοτεινούς αιώνες" όπου οι πληροφορίες μας είναι λιγοστές.
Η θέση ευρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Καρποφόρας, περίπου 70μ. ΝΑ των τάφων Νικητοπούλου, στα Τουρκοκίβουρα Νιχωρίων. Το 1967 ο Χωρέμης ανέσκαψε θολωτό τάφο διαμέτρου 5,10μ., (φωτογραφία δεξιά), ο οποίος διεσώζετο σε άσχημη κατάσταση. Παρά την σύλησή του, ο τάφος απέδωσε τεσσαράκοντα πέντε (45) αγγεία, μερικούς σφραγιδόλιθους, χρυσές ψήφους και άλλα μικρά αντικείμενα. Τα περισσότερα από τα αγγεία ανευρέθησαν σε θραύσματα, σε αβαθή λάκκο στο κέντρο του θαλάμου. Επί τη βάσει της κεραμεικής, φαίνεται ότι ο τάφος χρησιμοποιήθηκε επί μακρόν, από την ΥΕΙ έως την ΥΕΙΙΙ, -1700 έως -1200.
Αναλυτική παρουσίαση στο: Καρποφόρα Μεσσηνίας: Ο θολωτός τάφος Βέβε
Θέση Τουρκοκίβουρα
Η θέσις αύτη ευρίσκεται πλησιέστατα προς τα Νιχώρια, προς Δ. αυτών, μεταξύ της θέσεως «Ακόνες», όπου τον Οκτώβριον του 1967 ανεσκάφη θολωτός μυκηναϊκός τάφος εις το κτήμα Ι. Βέβε3, και της θέσεως «Λακκούλες», όπου είχεν επισημανθή και μερικώς ερευνηθή πρωτογεωμετρικόν νεκροταφείον4.
Θέση Ακόνες
Κατά το έτος 1971 ανεσκάφη χώρος 60 τ.μ., εις την θέσιν Ακόνες και εντός της ιδιοκτησίας των Ηλ. και Παν. Σαμπαζιώτη, ένθα υπήρχε χαμηλός τύμβος, ύψ. 3μ., καλυπτόμενος υπό σχίνων, μεταξύ των οποίων ήσαν ορατοί επιμήκεις πλακοειδείς λίθοι. Η ανασκαφή έφερεν εις φως συστάδα μυκηναϊκών τάφων εκ δύο αψιδωτών και ενός κιβωτιοσχήμου.
Θέση Νικητοπούλου
Ομάδα έξ (6) κτιστών τάφων ανεσκάφη από τον Α. Χωρέμη στον αγρό Νικητοπούλου στην περιοχή Τουρκοκίβουρα, ΒΔ. των Νιχωρίων. Οι ταφές στους τάφους αυτούς εκτείνονται από τα τέλη της ΜΕ, -1800 έως την ΥΕ ΙΙΙ, -1200
Επί τη βάσει της κεραμεικής, ο Νικητοπούλου τ.4 ,διαμέτρου 3,40 μ. είναι ασφαλώς ο πρωιμώτερος της ομάδας των τάφων αυτών. Λάκκος στο δάπεδο του θαλάμου περιείχε ολίγα οστά, χάλκινη περόνη, πήλινο σφονδύλιον και επτά αγγεία, τα οποία χρονολογούνται στα τέλη της ΜΕ, -1800.
Από τον λάκκο αυτό του δαπέδου επισημαίνομε τα κατωτέρω δύο αγγεία:
Αριστερά: 1. Ραμφόστομη πρόχους, η οποία έχει στενά παράλληλα στην ΜΜ Κρήτη. Χρονολογείται στα τέλη της ΜΕ, -1800. 2. Κύπελλο με ευθέα τοιχώματα. Χρονολογείται, επίσης, στην ίδια εποχή με την πρόχου και θεωρείται πιθανόν εισηγμένο από την Κρήτη.
Η συνεχής και αδιάλειπτη κατοίκηση της περιοχής στους Προϊστορικούς και Ιστορικούς χρόνους κατατάσσει τα Νιχώρια Μεσσηνίας στους πολύ σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Η ανασκαφή που έγινε με την συμμετοχή πολλών επιστημόνων, όχι μόνον από τον χώρο της αρχαιολογίας, αλλά και από τον χώρο των θετικών επιστημών (γεωλόγοι, παλαιοβοτανολόγοι, ανθρωπολόγοι κτλ) έδωσε πολλά στοιχεία και ευρήματα για τους αρχαίους κατοίκους της Μεσσηνίας ειδικά στους λεγόμενους "Σκοτεινούς αιώνες" όπου οι πληροφορίες μας είναι λιγοστές.
Περισσότερες πληροφορίες για τις ανασκαφές των νεκροταφείων των Νιχωρίων μπορείτε να δείτε στα:
Πρωτογεωμετρικοί τάφοι εις Καρποφόραν Μεσσηνίας
Βιβλιογραφία:
-The Minesota Messenia Expedition: "Reconstructing a Bronze Age Regional Environment" Edited by William A. McDonald and George R. Rapp, Jr.
- William A. McDonald: Excavations at Nichoria in Messenia: 1969-71
- William A. McDonald: Excavations at Nichoria in Messenia: 1972-73
- Excavations at Nichoria in Southwest Greece Volume I, II and III. The University ofMinnesota Press
- Άγγελος Χωρέμης: Μυκηναϊκοί και Πρωτογεωμετρικοί τάφοι εις Καρποφόραν Μεσσηνίας Αρχαιολογική Εφημερίς 1973
Βιβλιογραφία:
-The Minesota Messenia Expedition: "Reconstructing a Bronze Age Regional Environment" Edited by William A. McDonald and George R. Rapp, Jr.
- William A. McDonald: Excavations at Nichoria in Messenia: 1969-71
- William A. McDonald: Excavations at Nichoria in Messenia: 1972-73
- Excavations at Nichoria in Southwest Greece Volume I, II and III. The University ofMinnesota Press
- Άγγελος Χωρέμης: Μυκηναϊκοί και Πρωτογεωμετρικοί τάφοι εις Καρποφόραν Μεσσηνίας Αρχαιολογική Εφημερίς 1973
